Rury stalowe nierdzewne

CO TO JEST STAL NIERDZEWNA?
            Pod pojęciem stal nierdzewna rozumie się stal o zwiększonej zawartości chromu. Zwykle za stal nierdzewną uważa się już stal o zawartości chromu powyżej 10,5 %, w praktyce wartość ta jest znacznie większa i wynosi 12-25%.
            Stale nierdzewne można dzielić ze względu na skład chemiczny na:
            – chromowe
            – chromowo-niklowe
            – chromowo-niklowe z dodatkiem innych pierwiastków stopowych (np. molibden, tytan)
            Ze względu na właściwości i strukturę krystaliczną stale nierdzewne dzieli się na:
            – ferrytyczne
            – martenzytyczne
            – austenityczne
            – ferrytyczno-austenityczne zwane też typu DUPLEX.
            W Polsce stale odporne na korozję zwykło się dzielić na dwie grupy:
            – nierdzewne (należą do nich stale ferrytyczne i martenzytyczne stale chromowe)
            – kwasoodporne (stale austenityczne chromowo-niklowe)
            Obecnie obowiązująca już w naszym kraju norma PN-EN 10088 oba ww. rodzaje stali nazywa nierdzewnymi. 
 
Oznaczenia stali nierdzewnych
            Na rynku spotykane są trzy różne oznaczenia gatunków stali nierdzewnych używane  przez: Polską Normę, EN i AISI (Association of Iron and Steel Engineers).
Tabela 1 Oznaczenia i zastosowanie wybranych gatunków stali nierdzewnych
Nazwa stali
Oznaczenie stali
Przykładowe zastosowanie
EN
Skład materiałowy
PN
AISI
Chromowo-niklowa
1.4301
X5CrNi 18 10
OH18N9
304
Kanały i wpusty kanalizacyjne, instalacje kanalizacyjne, płytowe wymienniki ciepła, płaszcz zewnętrzny kominów izolowanych, obudowy pomp, instalacje c.o.zaprasowywane, przybory sanitarne
Chromowo-niklowa spawalna
1.4306
X2CrNi 19 11
OOH18N10
304 L
Kołnierze spawane, armatura spawana
Chromowo-niklowo-molibdenowa
1.4401
X5CrNiMo 17 12 2
OH17N12M2T
316
Instalacje wody pitnej, deszczowej, destylowanej, instalacje ppoż., armatura, instalacje gazowe zaprasowywane
1.4436
X5CrNiMo 17 13 3
OH17N12M2T
316
Rury i kształtki gwintowane
 
Chromo-niklowo-molibdenowa spawalna
1.4404
X2CrNiMo 18 14 3
OOH17N14M2
316 L
Elementy wewnętrzne kominów pracujących w temp. do 450°C, sieci cieplne, wymienniki ciepła
Chromowo-niklowo-tytanowa
1.4541
X6CrNiTi 18 10
OH18N10T
321
Rury i kształtki gwintowane w instalacjach o wysokich wymaganiach na korozję
1.4571
X6CrNiMoTi 17 12 2
H17N13M2T
316 Tl
Podziemne zbiorniki, separatory tłuszczu, kominy
 
 
żaroodporna
1.4828
X15CrNiSi 20 12
H2C2N12S2
309
Kominy wysokotemperaturowe o temp. pracy do 1000°C
 
Właściwości stali nierdzewnych
 
            Duża, ponad 12% zawartość chromu w stali nadaje jej właściwości pasywacyjne. Powierzchnia stali pokrywa się cienką (zaledwie kilka mikronów) warstewką tlenków chromu nie dopuszczając do dalszej korozji. Warstwa ta jest niewidoczna i nie zmienia zabarwienia stali, dzięki czemu stale nierdzewne mają zawsze piękny srebrzysty kolor. Stale wysokochromowe są odporne na korozję atmosferyczną i wodną, środowisko utleniające kwasu azotowego, substancje ropopochodne. Korodują natomiast w środowisku kwasu solnego i siarkowego, są też mniej trwałe w obecności chlorków.
Stal nierdzewną kwasoodporną uzyskuje się dodając do stopu nikiel, zwykle stosuje się stosunek 18/8 czyli 18% chromu i 8% niklu.  Stal chromowo-niklowa jest wybitnie odporna na korozję, jej trwałość zależy jednak w dużej mierze od czystości powierzchni i zawartości w wodzie lub powietrzu związków chloru. Chlor, a także działanie silnych utleniaczy (Fe3+, Cu2+, MnO2) sprzyja korozji wżerowej stali nierdzewnych. Ochronę przed tymi związkami zapewnia dodanie do stali molibdenu lub tytanu.
 Odporność na korozją nadaje też stali zawartość węgla, jednak węgiel powoduje wzrost kruchości stali, stąd w stalach nierdzewnych zawartość tego pierwiastka nie przekracza z reguły 0,15%. Węgiel powoduje ponadto problemy przy spawaniu stali nierdzewnej, do spawanie stosuje się stale o zmniejszonej zawartości węgla (poniżej 0,03%). Mają one inne oznakowanie (np. w systemie AISI dodatkowa litera „L”).
            Ogólnie stale nierdzewne charakteryzuje:
            – wysoka wytrzymałość mechaniczna
            – mała chropowatość powierzchni
            – higieniczność
            – zachowanie właściwości w bardzo szerokim spektrum temperatur nawet od -200°C (tzw. kriogeniczność) do 1000°C (stale żaroodporne)
            – wysoka estetyka
            – możliwość recyklingu
 
Rury ze stali nierdzewnej w instalacjach sanitarnych
ruryst15.jpg
Ze stali nierdzewnej wykonywane mogą być wszystkie typy instalacji sanitarnych. O wyborze decyduje głównie cena, dlatego największe zainteresowanie znajduje w obiektach nietypowych o specyficznych warunkach pracy (statki pasażerskie, laboratoria, instalacje basenowe, etc), jak też w budynkach klasy A (hotele, banki, budynki biurowe, itd.).
            W instalacjach wodociągowych stosowane są rury nierdzewne cienkościenne w zakresie średnic od 15-108 mm. Najpopularniejszym połączeniem jest złącze zaprasowywane z uszczelką. Materiałem na rury i złączki jest stal 1.4401 chromowo-niklowo-molibdenowa, co zapewnia pełną odporność na chlorowaną wodę. Nowością rynkową jest rura nierdzewna elastyczna   Edelflex Mapress wykonana ze stali 1.4571 w osłonie z polietylenu PE-HD. Rura edelflex dostępna jest o średnicy 15×1,6 mm (wewnętrzna 12 mm) i przeznaczona głównie dla instalacji w systemie rozdzielaczowym.
             instalacjach gazu rury ze stali nierdzewnej powinny posiadać żółte oznakowanie. Stosowane są na ogół te same materiały co w instalacjach wodociągowych (stal 1.4401) w zakresie średnic 15-108 mm. W połączeniach zaciskowych używane są uszczelki typu NBR w kolorze żółtobrązowym.
 
Fot. Złączki zaprasowywane NiroSan®gas do gazu z uszczelką NBR (Sanha)           
 Instalacje c.o. mogą korzystać ze stali nierdzewnej chromowo-niklowej typu 1.4301 bez dodatku molibdenu. Jakość wody instalacyjnej jest w tym wypadku bardzo wysoka, nie ma niebezpieczeństwa chlorków, przy wodzie zmiękczonej nie występuje też ryzyko korozji podosadowej.  Rury nierdzewne mogą pracować w bardzo szerokim zakresie temperatur, przy zastosowaniu uszczelek FPM z kauczuku fluorowego zakres ten wynosi od -20 do +200°C,   nadają się więc doskonale do instalacji pary niskoprężnej czy systemów solarnych. Maksymalne ciśnienie robocze zależy od średnicy rury i waha się od 40 bar (średnice 15-22mm) do 10 bar (średnice 76-108mm)
            Rury i łączniki gwintowane wykonywane są ze stali nierdzewnych spawalnych gatunku   1.4571 lub 1.4541. Zakres średnic rur i łączników jest nawet większy niż dla rur ocynkowanych i wynosi od 6-100mm. Zastosowanie – głównie przemysł celulozowy, włókienniczy, spożywczy, farmaceutyczny oraz wszędzie tam, gdzie występują wysokie wymagania na korozję. Z ww. gatunków stali produkowane są też rury i kształtki do spawania o średnicy od 6-1000mm.  
Tabela. warunki eksploatacji złączy zaciskowych na przykładzie firmy SANHA.
Tabela 2 Przykładowe łączniki ze stali nierdzewnej zaprasowywane
img14078.jpg
 
img14091.jpg
 
img14079.jpg
 
img14093.jpg
 
img14080.jpg
 
img14095.jpg
 
img14081.jpg
 
img14096.jpg
 
img14082.jpg
 
img14103.jpg
 
img14083.jpg
 
img14106.jpg
 
img14086.jpg
 
kapanier.jpg
 
img14087.jpg
 
kolano.jpg
 
img14088.jpg
 
mufnapr.jpg
 
img14089.jpg
 
nypel.jpg
 
Na rynku krajowym jest co najmniej kilka systemów rurowych ze stali nierdzewnej, jak:
– MAPRESS firmy GEBERIT
– NiroSan firmy SANHA
– Sanpress firmy VIEGA
– KAN-THERM Inox
 
System Mapress firmy Geberit
 
Rury
 wykonane są ze stali CrNiMo 1.4401 (DIN EN 10088), parametry:
Rozszerzalność cieplna 0,016 mm/(m·K) Przewodnictwo cieplne rur 15 W/(m·K) Chropowatość powierzchni 1,5 μm
Zastosowanie: instalacje sanitarne, przemysłowe
 
Materiał Stal CrMoTi 1.4521 (DIN EN 10088) Przewodnictwo cieplne rur 23 W/(m·K) Rozszerzalność cieplna 0,0104 mm/(m·K) Chropowatość powierzchni 1,5 μm, zastosowanie: instalacje sanitarne
 
Materiał Stal CrNi 1.4301 (DIN EN 10088) Rozszerzalność cieplna 0,016 mm/(m·K) Chropowatość powierzchni 1,5 μm Przewodnictwo cieplne rur 15 W/(m·K), zastosowanie: instalacje grzewcze i przemysłowe, nie nadają sie do wody pitnej.
Złączki
Złączki systemu Geberit Mapress Edelstahl występują w średnicach od 12 do 108mm i występują w ponad 500 różnych formach w zależności od zastosowania. Specjalne adaptery pozwalają na bezpieczne podłączenie systemu Geberit Mapress Edelstahl z innymi systemami rurowymi Geberit.
Złączki edelstahl posiadają fabryczne oznakowanie w postaci niebieskiego pierścienia z folii polietylenowej, która po zaciśnięciu ulega rozerwaniu, informując tym samym o wykonaniu połączenia zaciskowego. Na folii znajduje sie nadruk ze średnicą złączki. Złączki produkowane są ze stali CrNiMo 1.4401 (DIN EN 10088) .
 
 
NiroSan firmy SANHA
 
 
 
Rury systemowe SANHA
NiroSan® (seria 9000) Rury systemowe NiroSan®-, spawane metodą WIG, wyżarzane, nr materiału 1.4404 zgodnie z PN-EN 10088, o zmniejszonej zawartości węgla i zawartości molibdenu > 2,3 % w celu zapewnienia zwiększonej odporności na korozję, wykonane zgodnie z PN-EN 10312 i DVGW GW 541; oznakowane czarną czcionką.
NiroSan®-Eco (seria 9600) Rury systemowe NiroSan®-ECO, o zoptymalizowanej grubości ścianek, spawane metodą WIG, wyżarzane, nr materiału 1.4404 zgodnie z PN-EN 10088, o zmniejszonej zawartości węgla i zawartości molibdenu > 2,3 % w celu zapewnienia zwiększonej odporności na korozję, wykonane zgodnie z PN-EN 10312 i DVGW GW 541; oznakowane czarną czcionką.
NiroSan®-F (seria 9700) Rury systemowe NiroSan®-F, spawane metodą WIG, wytrawiane w celu zapewnienia zwiększonej odporności na korozję , bez zawartości niklu, nr materiału 1.4521 zgodnie z PN-EN 10088, wykonane zgodnie z PN-EN 10312 i DVGW GW 541; oznakowane czarną czcionką oraz ciągłymi zielonymi pasmami. NiroTherm® (seria 9100) Rury systemowe NiroTherm®, o zoptymalizowanej grubości ścianek, spawane metodą WIG, wytrawiane w celu zapewnienia zwiększonej odporności na korozję, nr materiału 1.4301 zgodnie z PN-EN 10088, wykonane zgodnie z PN-EN 10312. Oznakowanie czerwoną czcionką. Nie są przeznaczone do instalacji wody pitnej.
 
 
 
Złączki systemowe
 
NiroSan® (seria 9000) Kształtki systemowe NiroSan® wykonane ze stali nierdzewnej z materiału nr 1.4404 (kształtki) oraz nr 1.4408 (elementy gwintowane, odlewy precyzyjne ze stali nierdzewnej). Czarne uszczelnienia kształtek EPDM zbadane zgodnie z DVGW GW 541 W 534 oraz dopuszczone przez DVGW, ÖVGW, SVGW i inne międzynarodowe jednostki certyfikujące.
 
 NiroSan® Gas (seria 17000)    wykonane ze stali nierdzewnej przeznaczone do gazów zgodnie z DVGW G 260 oraz do wewnętrznych instalacji gazowych zgodnie z DVGW G 600 (TRGI) i TRF. Wykonane z materiału nr 1.4404 (kształtki) i nr 1.4408 (elementy gwintowane, odlewy precyzyjne ze stali nierdzewnej), kształtki oznakowane żółtym symbolem HNBR, na zewnątrz oznakowane żółtym symbolem „PN5/GT5 bar” i zbadane zgodnie z DVGW G 5614. 
 
NiroSan® Industry (seria 18000)  Złączki systemowe NiroSan® Industry wykonane ze stali nierdzewnej do zastosowania w przemyśle, z uszczelnieniami kształtek oznakowanymi kolorem czerwonym, wykonanymi ze specjalnego elastomeru FKM, dodatkowo oznakowane na zewnątrz czerwonym symbolem „HT”.
 
NiroSan® SF (seria 19000) Złączki systemowe NiroSan® SF wykonane ze stali nierdzewnej bez zawartości silikonu oraz substancji naruszających strukturę lakieru, z uszczelnieniami FKM bez zawartości silikonu, oznakowane kolorem czerwonym, na zewnątrz dodatkowo oznakowane zielonym symbolem „SF”. Wszystkie złączki i rury są pakowane osobno, aby podczas transportu do momentu montażu nie nastąpiło zanieczyszczenie silikonem.
 
 
 
 
 
 
Sanpress firmy VIEGA
System złączek zaprasowywanych i rur ze stali nierdzewnej 1.4401 i  1.4521 wg  PN- EN  10088, PN- EN  10312, DVGW GW 541, dopuszczenie dla  złączek i rur wg  normy DVGW W 534 do instalacji wody użytkowej wg  DIN 1988. Do wykonywania stabilnych kształtowo natynkowych i podtynkowych przewodów rozprowadzających i pionów instalacyjnych w systemie mieszanym Viega.
 
 
Złączki zaprasowywane 
  Wszystkie rozmiary z  SC-Contur – połączenia niezaprasowane podczas montażu można zlokalizować szybko w momencie napełnienia instalacji. SC-Contur posiada certyfikat i spełnia wymagania normy DVGW W 534, punkt 12.14, Złączki z wymuszoną nieszczelnością. Podczas próby szczelności z użyciem wody system Viega gwarantuje wykrycie niezaprasowanych połączeń w zakresie ciśnienia od 1,0 bar do 6,5 bar, a przy próbie szczelności z użyciem sprężonego powietrza lub gazów obojętnych w zakresie od 22  mbar do 3,0  bar.  
 
Oznaczenie 
Zielona kropka na połączeniu zaprasowywanym 
 
Elementy uszczelniające 
EPDM, czarny (kauczuk etylenowo-propylenowo-dienowy); 
do 110°C; brak odporności na działanie rozpuszczalników węglowodorowych, węglowodorów chlorowanych, terpentyny i benzyny 
 
Rury 
Spawane laserowo rury z odpornej na korozję stali nierdzewnej 
■1.4401 (AISI 316L) (X5CrNiMo 17-12-2), zawartość molibdenu 2,3% zapewniająca wyższą trwałość; żółte zaślepki 
■ 1.4521 (AISI 444) (X2CrMoTi 18-2), wskaźnik PRE 24,1; zielone zaślepki
 
Wymiary/materiał 
Rozmiary standardowe: d 15; 18; 22; 28; 35; 42; 54 ze stali nierdzewnej 

Rozmiary XL: d 64,0; 76,1; 88,9; 108,0 ze stali nierdzewnej 

Złączki zaprasowywane z połączeniem gwintowanym ze stali nierdzewnej 
 
Zakresy zastosowania 
woda użytkowa 
woda deszczowa 
instalacje sprężonego powietrza 
rolnictwo 
przemysł 
 
Zastosowania specjalne 
budowa statków 
instalacje gaśnicze  

Używanie do innych niż podano obszarów zastosowania wymaga uzgodnienia z Viega Service Center poprzez wysłanie zapytania materiałowego. 

 
Warunki robocze 
■ woda użytkowa bez ograniczeń wg  rozporządzenia TrinkwV 
■ Temperatura robocza T = 85°C; Tmax = 110°C 
■ Ciśnienie robocze pmax ≤ 16 bar

Instalacje z materiałów mieszanych są dopuszczalne niezależnie od kierunku przepływu. 

 
Technologia zaprasowania VIEGA opiera się na podwójnym zaprasowaniu złączki przed i za karbem.
 
KAN-Therm Inox
 
 
Do produkcji rur (cienkościenne, ze szwem) i złączek używana jest stal stopowa (nierdzewna) chromowo-niklowo-molibdenowa X5CrNiMo 17 12 2 Nr 1.4401 wg DIN-EN 10088, AISI 316; stal stopowa chromowo-niklowo-molibdenowa Nr 1.4404, AISI 316L oraz stal stopowa chromowo-niklowa X5CrNi18-10 Nr 1.4301 wg DIN-EN 10088, AISI 304.

Zawartość molibdenu (min. 2,2%) decyduje o wysokiej odporności na korozję. Zgodnie z dyrektywą EU 98, zawartość niklu w stopie nie powoduje przekroczenia dopuszczalnego poziomu tego metalu w wodzie pitnej (0,02 mg/l).

Złączki – Wszystkie złączki wykonane są ze stali nierdzewnej Nr 1.4404, AISI 316L.

Złączki występują z końcówkami zaprasowywanymi z uszczelnieniem w postaci O-Ringu lub końcówkami zaprasowywanymi i gwintowanymi z gwintami wewnętrznymi lub zewnętrznymi wg PN-EN10226-1:

Uszczelnienia (O-ringi)

Kształtki Press w Systemie KAN-therm Inox i Steel standardowo wyposażone są w O-Ringi z kauczuku etylenowo-propylenowego EPDM spełniające wymagania PN-EN 681-1. W przypadku szczególnych zastosowań oddzielnie dostarczane są O-Ringi Viton.

Parametry pracy i zakres zastosowań tych uszczelnień podane są w tabeli:

Wszystkie kształtki Systemu KAN-therm Inox w zakresie średnic 15-108 mm posiadają funkcję LBP (sygnalizacji niezaprasowanych połączeń – „niezaprasowany nieszczelny” LBP-Leak Before Press). W zakresie średnic 15-54 mm funkcja realizowana jest poprzez specjalną konstrukcję O-Ringów. Dzięki specjalnym rowkom O-Ringi LBP zapewniają optymalną kontrolę połączeń podczas próby ciśnieniowej. Połączenia niezaprasowane są nieszczelne i z tego względu łatwe do zlokalizowania. W średnicach 76,1-108 mm funkcja LBP realizowana jest poprzez odpowiednią konstrukcję kształtki (owalizacja króćca).
 
Rys. Funkcja LBP dla złączek o średnicy do 54mm (po lewej) i dla złączek 76-108mm (po prawej)