Wstęp
Rury kamionkowo znane są już od kilku tysięcy lat, po raz pierwszy zostały zastosowane na terenie dzisiejszej Syrii 3500 lat p.n.e. Wypalane z gliny do dzisiaj są cennym i często niezastąpionym materiałem o bardzo dużej żywotności i odporności chemicznej. Obecnie w wielu miastach europejskich rury z kamionki, szczególnie o średnicy do 400 mm stanowią ponad połowę długości wszystkich sieci kanalizacyjnych. Ewoluują też metody łączenia rur, stosowane do niedawna w Polsce uszczelnienia ze sznura smołowanego i zaprawy cementowej zastąpiły uszczelki gumowe, dzięki czemu montaż rur stał się bardziej czysty i pewny pod względem szczelności. Do podstawowych zalet rur kamionkowych należą:
– trwałość
– odporność na korozję
– mała chropowatość powierzchni
– duża odporność na ścieranie
– łatwość recyklingu
Wada jest kruchość rur, konieczność zachowania dużej ostrożności przy transporcie i układaniu, aż do zasypania wykopów włącznie.
Produkcja
Rury kamionkowe produkowane są z gliny z dodatkiem szamotu i w końcowym procesie szkliwione. Do produkcji stosuje sie różne gatunki glin i iłów o wielkości ziarna od 0,002-0,2mm. Szamot to uprzednio wypalana glina pochodząca z recyklingu, która po zmieleniu ma wielkość ziarna <1,8mm. Tak rozdrobnioną masę dodaje się do gliny przed wypalaniem co poprawia stabilność rury. Cała masa mieszana jest z wodą, formowana a nastepnie suszona w temperaturze około 80°C w wyniku czego, rura przestaje być plastyczna. Szkliwo składa się z mieszaniny gliny, wapnia, dolomitu i tlenków metali które po wymieszaniu z woda tworzą zawiesinę. Wysuszona rura kamionkowa zanurzana jest w wannie z glazurą (proces ten nosi nazwę glazurowanie) a na końcu trafia do pieca, gdzie jest wypalana w temperaturze 1200-1250°C przez okres 3 dni. W tradycyjnym piecu rura wypalana jest w pozycji pionowej.
Rys. Proces produkcji rur kamionkowych.
Pionowe wypalanie rur nie jest korzystne dla wytrzymałości rury i jej kształtu, dlatego w tej metodzie produkuje sie rury o standardowej długości 1m. Ostatnio stosowane sa nowoczesne metody wypalania w których rura zamocowana jest poziomo i obraca się w czasie wypalania, co zapewnia stała temperaturę na całym obwodzie. Pozwoliło to na zwiększenie długości produkowanych rur do 2,5m.
Właściwości
Rury kamionkowe mogą pracować w szerokim zakresie pH od 1-13
tabela 1 Właściwości fizyczne kamionki.
Tabela 2 Jednostkowe naprężenie niszczące w zależności od średnicy i klasy rury.
Połączenia i średnice rur
Współczesne rury kamionkowe w zależności od średnicy i technologii wykonania charakteryzują się różną technika łączenia. Poniżej przedstawiam rozwiązania złączy kielichowych. Wymagania odnośnie połączeń rur kamionkowych omawia norma PN-EN-295-1 „Rury i kształtki kamionkowe i ich połączenia w sieci drenażowej i kanalizacyjnej”.
ŚREDNICE RUR KAMIONKOWYCH
Długości rur kamionkowych o średnicy nominalnej powyżej 200 mm można przyjmować według tabeli 2 . Dla rur o średnicy nominalnej od 200-450mm dopuszcza sie tez inne długości preferowane rzędu, 1,0; 1,6; 1,85m.
Tabela 2 Preferowane długości rur w zależności od średnicy.
Połączenie rur kamionkowych według systemu F
W tym systemie w kielichu rury zamocowana jest na stałe gumowa uszczelka. Na bosym końcu nie ma uszczelki. System F stosowany jest dla rur o średnicy od 150-200mm.
Połączenia rur kamionkowych systemu C
W tym systemie uszczelka znajduje sie zarówno w kielichu jak i na bosym końcu rury. Zastosowanie uniwersalne dla szerokiej gamy średnic od 150 do 1000 mm. Stosowane sa dwa typu uszczelek K i S. Uszczelki typu K wykonane są z poliuretanu, typu S z gumy. Jeśli bosy koniec rury systemu C jest skracany to konieczne jest zastosowanie na obciętym końcu uszczelki typu P.
Powyższe połączenia stosowane są dla złączy kielichowych układanych w wykopach. W praktyce na rynku dostępne są już rury kamionkowe bezkielichowe jak i rury do metod bezwykopowych.
Zasady transportu rur
Rury kanalizacyjne kamionkowe należy przewozić w krytych lub otwartych środkach transportu w sposób zabezpieczający przed uszkodzeniem lub zniszczeniem. Rzucanie wyrobów kamionkowych w czasie ładunku bądź rozładunku jest niedopuszczalne. Rury można pakować luzem bądź przygotować jednostki ładunkowe.
W pakowaniu luzem wyroby należy układać w pozycji poziomej wzdłuż środka transportu, do wysokości ścian bocznych środka transportu, jednak nie wyżej niż 2m. Wyroby należy układać warstwami, przy czym kielichy jednej warstwy powinny być skierowane w tę samą stronę. Wyroby następnej, górnej warstwy powinny leżeć w zagłębieniach warstwy dolnej i powinny być skierowane kielichami w odwrotną stronę w stosunku do warstwy poprzedniej. Rury mogą być również dostarczane na plac budowy w wiązkach, a kształtki w skrzyniach lub paczkach powlekanych folią. Wyroby kamionkowe można składować na przestrzeni otwartej. Podłoże przechowywania musi być utwardzone, pozbawione kamieni, błota i zagłębień. Stopień nachylenia powinien zabezpieczać odprowadzenie wody deszczowej. Rury kanalizacyjne można też składować na podkładkach drewnianych. Wyroby należy układać według typów i wielkości.
Rury o średnicy do 250mm trzeba 
układać w pryzmach lub stosach krzyżowych do wysokości nie przekraczającej 2,5m. Dolną warstwę rur należy zabezpieczyć przed rozsuwaniem się przez włożenie do podkładu drewnianego prętów stalowych bądź klinów z drewna.
W pryzmach wyroby kamionkowe układa się warstwami, w których rury ułożyć należy naprzemianlegle. Rury kanalizacyjne następnej, górnej warstwy powinny leżeć dokładnie równolegle na rurach warstwy dolnej kielichami odwróconymi w przeciwnym kierunku.
W stosach krzyżowych jedyna różnica polega na ułożeniu prostopadłym rur warstwy górnej w stosunku do warstwy ułożonej niżej. Kształtki, złączki rurowe, smar i inne materiały powinny być składowane w sposób uporządkowany, z zachowaniem wyżej omówionych środków ostrożności w ciemnym i chłodnym miejscu.
W czasie mrozu korzystne jest przykryć wyżej omawiane materiały brezentem.
Rury kamionkowe bezkielichowe c.d.n.
Rury kamionkowe do metod bezwykopowych