Ciek i zlewnia

Pojęcie cieku i zlewni

Ciek – zgodnie z prawem wodnym, przez ciek rozumie się rzeki, strugi, strumienie i potoki oraz inne wody

płynące w sposób ciągły lub okresowy, naturalnymi lub uregulowanymi korytami.

ciek1.1.gif

 ciek1.2.gif

Charakterystyka hydrologiczna cieku

Każda rzeka ma swoje koryto (zwane też łożyskiem), długość, zwierciadło, poziom wód, dolinę, obszary zalewowe oraz nurt, który nie jest niczym innym jak linią największej prędkości i głębokości wody w kierunku spływu. Każda rzeka niesie ze sobą „materiał ruchomy” (piasek, żwir, itp.), co ma wpływ na zmiany szerokości koryta, meandrowanie, a czasem nawet na zmianę koryta. Wleczone w ten sposób rumowisko ma tendencję do tworzenia ławic (płycizn). Miejscem szczególnie podatnym na tworzenie się płycizn są zakola rzeki (patrz rysunek)

Na zakolu rzeki największa prędkość wody występuje przy brzegu zewnętrznym (wklęsłym) i tam właśnie powstaje ploso [F] (miejsce o największej głębokości). Natomiast przy brzegu wewnętrznym (wypukłym), gdzie prąd jest zdecydowanie mniejszy, gromadzi się niesiony przez wodę piasek, tworząc w ten sposób odsypisko [E].

Rys. Odsypisko i przymulisko

Opada ono łagodnie w stronę środka rzeki; w części wyższej (przy brzegu) tworzy przymulisko [D], które porasta roślinnością i kształtuje linię koryta rzeki. Ławica [A]

  

Rys. Ławica na środku rzeki A                                                  Rys. Przykosa H

o kształcie podłużnym i łagodnie opadającymi brzegami powstaje za plosem, między środkiem koryta rzeki a jej wypukłym brzegiem. Ławica ma tendencje do powolnego przesuwania się w dół rzeki. Przy wysokich stanach wody znika pod powierzchnią wody, tworząc płyciznę, natomiast przy niższych wystaje ponad lustro wody. Utrzymująca się przez dłuższy czas ławica może porosnąć roślinnością i zamienić się w wyspę.

Przykosa [H] powstaje w części rzeki leżącej poza nurtem i jest wędrującą po dni e ławicą piasku. Przy niskich stanach wody może wyłonić się częściowo ponad jej lustro i przekształcić w ławicę. Przykosa tworzy stopnie, z których najniższy znajduje się w górze rzeki, zaś najwyższy, tak zwany kant, za którym znajduje się głębia, jest nieco w dół rzeki. Przykosę poznajemy po marszczeniu się wody nad kantem. Płycizna zwana przemiałem [C]

Rys. Płycizna (przemiał)

tworzy się w miejscach, gdzie woda rozlewa się szeroko, a prąd rzeki słabnie. Najczęściej wypłycenie takie powstaje pomiędzy dwoma plosami, z dwóch zbliżających się do siebie ławic lub ławicy i przykosy, albo z połączenia ławicy z odsypiskiem. Przemiał układa się zazwyczaj prostopadle do nurtu rzeki.

Wszystkie opisane powyżej przeszkody ogólnie nazywane są mieliznami. Oprócz nich możemy natrafić na przeszkody nawigacyjne innego typu, jak zatopione głazy, kłody drzew, pozostałości budowli hydrotechnicznych itp. Prąd płynącej wody powoduje, że nawet przy nieprzejrzystej wodzie możemy zauważyć ich obecność. Jest to tzw. „czytanie rzeki” i polega na obserwacji wyglądu lustra wody, jej wypiętrzeń, zawirowań, zmian falowania (patrz rysunek).

Nad miejscami głębokimi woda układa się w długie, łagodne zafalowania zwane bystrzem lub wartem [D]. Miejsca płytkie tworzą na powierzchni wody drobną, łuskowatą falę – tzw. warkocz [A]. Przykosa powoduje zawirowania i marszczenie się wody za progiem oraz wąski pas podniesionego lustra wody (tzw. blizna [E] ) wzdłuż całego progu przykosy. Płytko zanurzony głaz lub pień drzewa tworzy bardzo wyraźne zawirowanie – zwarę [C].

 

  Zlewnia – rozumie się przez to obszar lądu. z którego cały spływ powierzchniowy wód jest odprowadzany przez system strug, strumieni, potoków, rzek i kanałów do wybranego punktu biegu cieku.

 ciek1.gif

Granice zlewni

Granicę zlewni stanowi dział wodny, rozdziela on kierunki odpływu wód do dwóch różnych systemów wodnych. W związku ze sposobem odpływu wody ze zlewni mówimy o dziale wodnym powierzchniowym i podziemnym.

Dział wodny jest to linia oddzielająca wody spływające powierzchniowo do dwóch sąsiednich rzek. Przebiega on najczęściej po najwyższych wzniesieniach i przecina poziomice zawsze prostopadle. Bardzo pomocne w wyznaczaniu działów wodnych w terenie są charakterystyczne linie rzeźby zwane liniami szkieletowymi. Orientują one w przebiegu osi grzbietów i dolin. Linie ściekowe łączą ze sobą najniżej położone punkty den dolinnych i obniżają się stopniowo do ujścia formy dolinnej. Linie grzbietowe wznoszą się i opadają łącząc ze sobą punkty najwyżej w terenie położone.

W zależności od formy odpływu wody wyróżnia się:

§        zlewnię powierzchniową,

§        zlewnię podziemną.

W związku z tym mówiąc o zlewni należy brać pod uwagę zarówno wody powierzchniowe jak i podziemne.

rzeka7.jpg

Dział wodny i jego wyznaczanie

ciek1.3.gif

ciek1.4.gif

                                                                Rys. dział wodny topograficzny

ciek1.5.gif

ciek1.6.gif

ciek1.7.gif

Rys. Różnice w dziale wodnym powierzchniowym i podziemnym