Instalacje tryskaczowe

 

Wiadomości ogólne

Urządzenia tryskaczowe

Są to stałe urządzenia gaśnicze przeznaczone do zwalczania pożarów w pierwszej fazie ich powstania, wyposażone w odpowiednie zapasy wody. Spełniają one również rolę urządzeń alarmowych.
Głównymi elementami składowymi urządzenia tryskaczowego są:

  • źródło zaopatrzenia wodnego,
  • urządzenie zasilające w wodę o odpowiednim ciśnieniu,
  • sprężarka powietrza (w systemach powietrznym i mieszanym),
  • urządzenie kontrolno-alarmowe, nadzorujące gotowość urządzenia do akcji gaśniczej i alarmujące o wybuchu pożaru
  • przewody rozdzielcze i rozprowadzające, na których umieszczone są tryskacze.

W zależności od temperatury w pomieszczeniu, a więc od tego, czy jest czy nie jest ono ogrzewane w okresie zimowym, stosuje się różne systemy urządzeń tryskaczowych:

  • system wodny, jeżeli temperatura w pomieszczeniu nie spada poniżej +4oC
  • system powietrzny, jeżeli temperatura w pomieszczeniu może być niższa od +4oC,
  • system zmienny, jeżeli temperatura w pomieszczeniu utrzymuje się poniżej +4oC przez osiem miesięcy w roku; polega on na tym, że w okresie niskiej temperatury sieć przewodów rozdzielczych i rozprowadzających wypełniona jest sprężonym powietrzem, a w okresie cieplejszym wodą (system niezalecany w Polsce),
  • system mieszany – w obiektach, w których są pomieszczenia ogrzewane i nieogrzewane; część sekcji tryskaczowych wypełniona jest w tym systemie powietrzem, a część wodą.

Zastosowanie urządzeń tryskaczowych jest bardzo różnorodne i odpowiada zastosowaniu wody jako środka gaśniczego. Można stosować je do gaszenia pożarów materiałów stałych (drewno, papier, tkaniny, tworzywa sztuczne, kauczuk), z wyjątkiem materiałów, które w reakcji z wodą wydzielają substancje palne oraz urządzeń elektrycznych pod napięciem. Najczęstsze zastosowanie tego typu instalacji można spotkać w następujących obiektach:

• usługowo – handlowych (np., centra handlowe, markety),

• użyteczności publicznej (np. kina, teatry, biura, hotele),

• produkcyjnych i magazynowych (np. centra logistyczne, fabryki, magazyny wysokiego składowania).

 
Zasada działania
 
Zasada działania instalacji tryskaczowej jest prosta: instalacja składa się z sieci przewodów rurowych z wieloma zamkniętymi mechanicznie otworami wylotowymi wody gaśniczej. Jeśli w obszarze jednego z otworów wylotowych osiągnięta zostanie określona temperatura, zamknięcie otwiera się i woda gaśnicza jest rozpylana. Pozostałe tryskacze pozostają zamknięte. Woda pod ciśnieniem znajdująca się w przewodzie rurowym zaczyna płynąć i uruchamia w ten sposób urządzenie alarmowe. Wezwana w ten sposób straż pożarna po zakończonym, ewentualnie przejętym procesie gaszenia może wyłączyć ręcznie instalację tryskaczową.

 

Podstawy projektowania

(na podstawie „Stałe urządzenia gaśnicze” Polska Izba Ubezpieczeń 2015rok)

 
W celu określenia wielkości instalacji tryskaczowej przed rozpoczęciem projektowania należy określić klasę zagrożenia pożarowego. Budynki i obszary chronione przez automatyczne instalacje tryskaczowe są klasyfikowane jako małe (LH), średnie (OH) i wysokie zagrożenie pożarowe (HH / EH / storage).

Małe zagrożenie pożarowe (LH), wg. FM nonstorage HC1

Klasa zagrożenia pożarowego LH obejmuje obiekty o przeznaczeniu nieprzemysłowym o niewielkiej gęstości obciążenia ogniowego i niewielkiej palności. Przy tym poszczególne obszary są ograniczone na swojej powierzchni.

Średnie zagrożenie pożarowe (OH), wg. FM nonstorage HC2 / HC3

Klasa zagrożenia pożarowego OH obejmuje obiekty handlowe oraz przemysłowe, w przypadku których przetwarzane lub produkowane są materiały o wysokim cieple spalania, o średniej gęstości obciążenia ogniowego oraz średniej palności.

Wysokie zagrożenie pożarowe, ryzyka produkcyjne (HHP),wg. NFPA (EH1 / EH2)

Klasa zagrożenia pożarowego HHP obejmuje obiekty handlowe oraz przemysłowe z materiałami, które wykazują wysoką gęstość obciążenia ogniowego i wysoką palność, oraz w których może dojść do szybko rozprzestrzeniającego się lub gwałtownego pożaru.

Wysokie zagrożenie pożarowe, ryzyka magazynowe (HHS), wg. NFPA wg. FM storage

Klasa zagrożenia pożarowego HHS obejmuje składowanie towarów na dużych wysokościach, np. magazyny wysokiego składowania w regałach. Intensywności zraszania i powierzchnie działania podane w obecnie

obowiązujących wytycznych i normach (np. VdS CEA 4001 lub EN 12845 „Automatyczne urządzenia tryskaczowe – Projektowanie, instalowanie i konserwacja“, NFPA 13, FM 3–26 / 8–1) w zależności od zagrożenia pożarowego odzwierciedlają doświadczenia z pożarów i testów pożarowych z koncepcją gaszenia z kontrolowaniem pożaru. Nawet jeśli zgodnie ze statystyką wiele pożarów można ugasić za pomocą niewielkiej liczby tryskaczy, wartości podane w powyższych normach lub wytycznych są wybrane w taki sposób, aby można było opanować również krytyczne przypadki, takie jak głęboko posadowione pożary.

Intensywność zraszania

Wymagana intensywność zraszania4 zależy od tego co ma on chronić. Minimalna intensywność zraszania może wahać się pomiędzy 2,25 mm/min a 30 mm/min. Szczegółowe informacje na ten temat są dostępne w wytycznych i normach dotyczących projektowania i instalacji urządzeń tryskaczowych. Intensywność zraszania na poziomie np. 5 mm/min odpowiada ilości wody 5 l/m²/min. W przypadku powierzchni chronionej o wielkości 12 m² daje to wymagany przepływ przez tryskacz na poziomie 12 m² x 5 l/m2/min = 60 l/min.

Rodzaje tryskaczy

Tryskacze konwencjonalne (klasyczne): charakteryzują się kulistym rozpraszaniem wody, gdzie woda jest skierowana równomiernie na strop i podłoże. Tego typu tryskacz najczęściej stosowany jest w celu ochrony palnych konstrukcji dachu. Obecnie jest on rzadko wykorzystywany

Rys. Tryskacze, konwencjonalny, o strumieniu paraboidalnym o strumieniu płaskim (VdS)

Tryskacze rozpylające: mają paraboidalnie uformowane rozpraszanie wody skierowane do podłoża. Tego typu tryskacz obecnie jest najczęściej stosowanym we wszelkich typach obiektów budowlanych.

Tryskacze rozpylające o płaskim strumieniu: charakteryzują się szczególnie płaskim rozpraszaniem wody. Tego typu tryskacz najczęściej stosowany jest w celu ochrony niskich przestrzeni (jak np. pustki sufitowe) oraz w instalacjach regałowych w magazynach.
instry5.gifinstry6.gifinstry7.gif

Rys. Tryskacze od lewej – przyścienny zwykły i o zwiększonej długości strumienia, tryskacz K-160 (źródło VdS)

instry2.jpgFot. Tryskacz przyścienny horyzontalny

Tryskacze przyścienne: charakteryzują się jednostronnym rozpraszaniem wody, podobnie do połowy tryskacza rozpylającego. Tego typu tryskacz najczęściej stosowany jest w sytuacjach, kiedy zainstalowany na stropie narażony byłby na uszkodzenie (jak np. w niskich pomieszczeniach lub zjazdach).Tryskacze przyścienne o zwiększonej długości strumienia rzutu wody: zwane również tryskaczami hotelowymi. Są one montowane z jednej strony pomieszczenia. Mają one zasięg do 6,5 m. Z powodu jednostronnego montażu w pomieszczeniu tryskacze te są dopuszczone wyłącznie w wersji z szybkim wskaźnikiem zadziałania. Tego typu tryskacz najczęściej stosowany jest w sytuacji potrzeby wydłużenia zasięgu rzutu wody z tryskacza (jak np. biura bez sufitów podwieszanych, pokoje hotelowe).

 Tryskacze K-160: są one również nazywane tryskaczami wielkokroplowymi. Dzięki większemu przekrojowi dyszy i kształtowi deflektora powstają większe krople. Poza tym sposób rozprowadzania wody jest podobny jak w przypadku tryskacza rozpylającego. Tego typu tryskacz najczęściej stosowany jest w obszarach o bardzo dużych wymaganiach intensywności zraszania (jak np. magazyny – 30 mm/min).

 Tryskacze ESFR [Early Suppression Fast Response]: te tryskacze posiadają współczynnik K (stała wypływu tryskacza) o wartości 200 lub wyższy. Dają one wodę bardzo skoncentrowaną i o wysokiej energii kinetycznej skierowaną głównie na powierzchnię bezpośrednio pod tryskaczem i zapewniają w ten sposób wczesne stłumienie pożaru. Tryskacze ESFR są produkowane głównie w wersji wiszącej. Tego typu tryskacz najczęściej stosowany jest w obszarach o bardzo dużych wymaganiach intensywności zraszania – magazyny bez sekcji tryskaczy międzyregałowych. Przy tego typu tryskaczach należy również zwracać szczególną uwagę na ograniczenia dla konstrukcji budynku, jego maksymalnej wysokości, sposobu składowania oraz instalacji oddymiających.

Ze względu na sposób zadziałania elementu termoczułego można wyróżnić tryskacze
– ampułkowe
– topikowe
instry8.jpg  instry9.jpg
Fot. Tryskacze, od lewej – ampułkowy, topikowe o montażu stojącym i pionowym
 
Tryskacze ampułkowe – posiadają jako element zamykający szklaną ampułkę, która w wyniku wzrostu temperatury powyżej wartości dopuszczalnej pęka otwierając przepływ wody.instry11.jpg

Tabela  Oznakowanie barwne tryskaczy

tryska3.jpg

 

 

Zasady doboru tryskaczy według  NFPA

– podstawowa temperatura zadziałania – 68˚C

– w przypadku przekroczenia temperatury podstropowej powyżej 38˚C, temperaturę tryskacza należy dobierać wg tabeli

tryska4.jpg

Topikowe – posiadają element topikowy dwuelementowy, połączony cienka warstwą lutu. Gdy osiągnięta zostaje temperatura zadziałania lut topi się rozdzielając obie części i wyzwalając przepływ wody.

instry12.jpg

Rys. Budowa tryskacza topikowego wiszącego
 
Inne kryteria podziałuinstry5.jpg

– Orientacja (wisząca, stojąca, pozioma);

– Średnica przyłącza (DN10, DN15, DN20, DN25);

– Współczynnik wypływu K (57, 80, 115, 160, 202, 242, 363);

– Szybkość reagowania (standardowego reagowania, specjalnego reagowania, szybkiego reagowania);

– Wykończenie (brąz, chrom, stal nierdzewna, kolor biały, czarny)

– Zastosowanie (standardowe, magazynowe, domowe (residental), suche, kryte).

Fot. Po lewej – tryskacz domowy do montażu sufitowego wpuszczany w strop. U dołu wygląd w naturze.

instry6.jpg

Tryskacze kryte stosowane są wszędzie tam, gdzie ze względów estetycznyinstry3.jpgch widok tryskacza na suficie lub ścianie obniżałby walory pomieszczenia.

Fot. Tryskacz kryty sufitowy (NORMBUD)

Wszystko, co jest widoczne na suficie to pokrywa tryskacza o średnicy zwykle 70 mm   lub 84 mm  wykończona kolorystycznie dokładnie tak, by sprostać wymaganiom. Tryskacze kryte   mogą być praktycznie niewidoczne, zlewając się z powierzchnią sufitu.

Tryskacz kryty wykorzystuje kruchą ampułkę szklaną, która znajduje się nad sufitem i jest niewidoczna od strony płyty sufitowej. Działanie tryskacza rozpoczyna się w momencie, gdy gromadzące się ciepło topi lut, który utrzymuje pokrywę tryskacza przy podporze, pozwalając na jej odpadnięcie. Następnie wzrastająca temperatura i nagrzewanie obudowy powoduje pęknięcie   ampułki szklanej, co umożliwia wysunięcie trzpieni i deflektora w dół oraz wypływ wody z tryskacza, która jest rozpraszana zgodnie z zatwierdzonym wzorem, gasząc lub kontrolując pożar.

instry4.jpg

 Rys. Wymiary tryskacza krytego sufitowego (NORMBUD)

Możemy też mówić o tryskaczach:

mokrych – które zamocowane są na przewodach wodociągowych będących pod ciśnieniem wody, wymogiem jest tutaj temperatura w pomieszczeniu >4°C

suchych – zamocowanych na przewodach nienapełnionych wodą, w pomieszczeniach o ujemnych temperaturach. W tym rozwiązaniu tryskach zamocowany jest zwykle na odcinku rury suchej wypełnionej tylko powietrzem, połączonej następnie z instalacją ciśnieniową. tego rozwiązania nie należy mylić z instalacją zraszaczową, która cała jest nienapełniona wodą.

instry14.jpginstry15.jpginstry17.jpg

Rys. Dwa sposoby montażu tryskaczy suchych, u góry poziomy z montażem ściennym, u dołu pionowy z montażem sufitowym. Wartość X zależy od konstrukcji tryskacza. W ofercie np. firmy Viking tryskacze suche dostępne są z rurą o długości do 48″ czyli około 120cm. Po prawej przykłady dwóch tryskaczy suchych (Viking)

Zasada działania systemu mokrego (rys. Viking)

instry16.jpg