LEGALNE JEDNOSTKI MIAR
Aktualne przepisy określające dopuszczalne w technice jednostki i wielkości określa norma PN-EN ISO 80000-1 do 6:2013-07. Norma ta zastąpiła normę PN-ISO 1000:2001 Jednostki miar SI i zalecenia do stosowania ich krotności oraz wybranych innych jednostek miar. Poniżej przedstawiam jeszcze wcześniejsze przepisy, w większości nadal aktualne.
Podstawowe jednostki SI
|
Wielkość
|
Jednostka
|
|||
|
nazwa
|
symbol (oznaczenie)
|
nazwa
|
symbol
(oznaczenie) |
wymiar
|
|
Długość
|
l – długość
b – szerokość
h – wysokość
r – promień
d – średnica
L – długość krzywej
s – droga
|
metr
|
m
|
m
|
|
Masa
|
m (M)
|
kilogram
|
kg
|
kg
|
|
Czas
|
t (T)
|
sekunda
|
s
|
s
|
|
Prąd elektryczny
(natężenie prądu elektrycznego) |
I
|
amper
|
A
|
A
|
|
Temperatura termodynamiczna
|
T (q)
|
kelwin
|
K
|
K
|
|
Liczność materii (ilość materii)
|
n, u
|
mol
|
mol
|
mol
|
|
Światłość
|
I (J)
|
kandela
|
cd
|
cd
|
uzupełniające jednostki SI
|
Kąt płaski
|
radian
|
rad
|
|
Kąt bryłowy
|
steradian
|
sr
|
pochodne jednostki SI
tj. jednostki miar wyrażalne za pomocą iloczynów i ilorazów jednostek SI, podstawowych i uzupełniających.
jednostki wielkości fizykochemicznych
|
Wielkość
|
Jednostka
|
|||||
|
nazwa
|
symbol
|
wzór
|
znaczenie liter
|
nazwa
|
symbol
|
wyrażenie
|
|
Gęstość
|
r
|
|
|
kilogram na metr sześcienny
|
kg/m3
|
m-3 · kg
|
|
Ilość substancji
|
n, n
|
|
|
mol
|
mol
|
|
|
Masa molowa
|
M, Mm
|
|
m – masa
n – liczba moli |
kilogram na mol
|
kg/mol
|
kg · mol-1
|
|
Objętość molowa
|
Vn
|
|
V – objętość
n – liczba moli |
metr sześcienny na mol
|
m3/mol
|
m3 · mol-1
|
jednostki wielkości mechanicznych
|
Wielkość
|
Jednostka
|
||||||
|
nazwa
|
symbol
|
wzór określający
|
znaczenie liter
|
nazwa
|
symbol
|
wyrażenie
|
|
|
Kąt płaski
|
a, b, …
|
|
r – promień
L – długość łuku |
radian
|
rad
|
|
|
|
Powierzchnia
|
A, S
|
|
A – powierzchnia prostokąta o bokach b, l
|
metr kwadratowy
|
m2
|
m2
|
|
|
Objętość
|
V, v
|
|
V – objętość prostopadłościanu o krawędziach b, h, l
|
metr sześcienny
|
m3
|
m3
|
|
|
Krzywizna
|
r
|
|
r – promień okręgu
|
metr do potęgi
minus pierwszej |
1/m
|
m-1
|
|
|
Częstotliwość
|
n, f
|
|
T – okres zjawiska
|
herc
|
Hz
|
s-1
|
|
|
Okres
|
T
|
|
n – częstotliwość
|
sekunda
|
s
|
s
|
|
|
Prędkość
|
v, c, u
|
l – długość
t – czas |
metr na
sekundę |
m/s
|
m · s-1
|
||
|
Przyspieszenie (przyspieszenie ziemskie, standardowe)
|
a
(g, gn) |
|
t – czas
v – prędkość liniowa
|
metr na
kwadrat sekundy |
m/s2
|
m · s-2
|
|
|
Gęstość (masy)
|
r
|
|
m – masa
V – objętość |
kilogram na
metr sześcienny |
kg/m3
|
kg · m-3
|
|
|
Pęd
|
p
|
|
m – masa
v – prędkość |
kilogram razy
metr na sekundę |
kg · m/s
|
m · kg · s-1
|
|
|
Siła (siła ciężkości, ciężar)
|
F, G
|
|
m – masa
t – czas v – prędkość |
niuton
|
N
|
m · kg · s-2
1N = 1kg·(1m/s2)
|
|
|
Ciężar właściwy
|
g
|
|
G – ciężar
V – objętość |
niuton na
metr sześcienny |
N/m3
|
m-2 · kg · s-2
|
|
|
Ciśnienie (naprężanie normalne, naprężanie styczne)
|
p
(s, t) |
|
F – siła działająca prostopadle na powierzchnię S
|
paskal
|
Pa
|
m-1 · kg · s-2
1Pa = 1N : (1m2)
|
|
|
Deformacja liniowa, wydłużenie względne
|
e
|
|
l – długość
l0 – długość początkowa |
|
|
|
|
|
Moduł Younga
|
E
|
|
e – wydłużenie względne
s – naprężenie normalne |
niuton na
metr kwadratowy |
N/m2
|
m-1 · kg · s-2
|
|
|
Praca
Energia (kinetyczna, potencjalna) |
W, A
E, W, |
|
F – siła
l – długość drogi a – kąt pomiędzy kierunkami siły i drogi m – masa ciała
v – prędkość h – różnica poziomów, mg – ciężar ciała |
|
J
|
m2 · kg · s-2
1J = 1N · 1m
1J = (1kg) ·
(1m/s) ´ (1m/s)1J = (1kg) ·
(1m/s2) · (1m) |
|
|
Moc
(strumień energii) |
P
|
|
t – czas
W – praca |
wat
|
W
|
m2 · kg · s-3
1W = 1J : (1s)
|
|
|
Lepkość
(dynamiczna) |
h
|
|
F – siła
S – powierzchnia |
paskalosekunda
|
Pa · s
|
m-1 · kg · s-1
1 Pa · s = 1 Pa :
(1m/s):(1m) |
|
|
Lepkość
(kinetyczna) |
n
|
|
h – lepkość dynamiczna
r – gęstość |
metr kwadratowy na sekundę
|
m2/s
|
m2 · s-1
1 m2/s = (1Pa·s): (1 kg/m3) |
|
|
Współczynnik tarcia
|
f
|
|
FT– siła tarcia
FN – siła nacisku |
—
|
—
|
1 = 1 N : (1 N)
|
|
jednostki wielkości cieplnych
|
Wielkość
|
Jednostka
|
|||||
|
nazwa
|
symbol
|
wzór
|
znaczenie liter
|
nazwa
|
symbol
|
wyrażenie
|
|
Pojemność ciepła
|
C
|
|
Q – ciepło
T – temperatura |
dżul na kelwin
|
J/K
|
m2 · kg · s-2 ´ K-1
(1J=1W´1s) |
|
Ciepło właściwe (pojemność cieplna właściwa)
|
c
|
|
dQ – ciepło, które dostarczane masie m powoduje zmianę jej temperatury o dT
m – masa
|
dżul na kilogram i kelwin
|
J/(kg·K)
|
m2 · s-2 · K-1
|
|
Ciepło właściwe molowe (molowa pojemność cieplna)
|
Cn
|
|
dQ – ciepło, które dostarczane masie molowej powoduje zmianę jej temperatury o dT
m – masa
n – liczba moli
|
dżul na mol i kelwin
|
J/(mol·K)
|
m2 · kg · s-2 ´ K-1
|
|
Strumień ciepła (moc ciepła)
|
F
|
|
Q – ciepło
t – czas
|
wat
|
W
|
m2 · kg · s-3
|
|
Gęstość powierzchniowa strumienia ciepła (energia)
|
q
|
|
F – strumień ciepła przechodzący przez powierzchnię S
|
wat na metr kwadratowy
|
W/m2
|
kg · s-3
|
|
Przenikalność energii cieplnej
|
k
|
|
q – gęstość powierzchniowa strumienia ciepła
T – temperatura |
wat na metr kwadratowy i kelwin
|
W/(m2·K)
|
kg · s-3 · K-1
|
|
Gradient temperatury
|
grad T
|
dT – spadek temperatury na długości dl
|
kelwin na metr
|
K/m
|
m-1 · K
|
|
|
Przewodność cieplna właściwa (konduktywność cieplna)
|
l
|
|
q – gęstość powierzchniowa strumienia ciepła
T – temperatura
|
wat na metr i kelwin
|
W/(m·K)
|
m · kg · s-3 · K-1
|
|
Przewodność cieplna
|
L
|
|
l – długość kanału cieplnego
S – przekrój poprzeczny kanału cieplnego |
wat na kelwin
|
W/K
|
m2 · kg · s-3 · K-1
|
|
Opór cieplny właściwy
(rezystywność cieplna) |
1/l
|
|
l – przewodność cieplna właściwa
|
metr razy kelwin na wat
|
m·K/W
|
m-1 · kg-1 ´ s3 · K
|
|
Opór cieplny
|
RT
|
|
L – przewodność cieplna
|
kelwin na wat
|
K/W
|
m-2 · kg-1 ´ s3 · K
|
|
Współczynnik rozszerzalności liniowej
|
a
|
|
l0, l – długość początkowa i końcowa
T – temperatura |
kelwin do potęgi minus pierwszej
|
1/K
|
K-1
|
|
Współczynnik rozszerzalności objętościowej
|
g
|
|
V0, V – objętość początkowa i końcowa
T – temperatura |
kelwin do potęgi minus pierwszej
|
1/K
|
K-1
|
|
Współczynnik temperaturowej zmiany ciśnienia
|
b
|
|
p0, p – ciśnienia początkowe i końcowe
T – temperatura |
kelwin do potęgi minus pierwszej
|
1/K
|
K-1
|
|
Wyrównywalność temperatury
|
a
|
|
cp – ciepło właściwe przy stałym ciśnieniu
l – przewodność cieplna właściwa r – gęstość |
metr kwadratowy na sekundę
|
m2/s
|
m2 × s-1
|
|
Strumień masy (przepływ masy)
|
mt
|
|
m – masa
t – czas |
kilogram na sekundę
|
kg/s
|
kg × s-1
|
jednostki wielkości elektrycznych
|
Wielkość
|
Jednostka
|
|||||
|
nazwa
|
symbol
|
wzór
|
znaczenie liter
|
nazwa
|
symbol
|
wyrażenie
|
|
Gęstość prądu elektrycznego
|
j, J
|
|
I – prąd elektryczny
S – powierzchnia przekr. poprzecznego |
amper na metr kwadratowy
|
A/m2
|
m-2 · A
|
|
Napięcie elektryczne
|
U
|
|
I – prąd elektryczny
P – moc R – rezystancja |
wolt
|
V
|
m2 · kg · s-3 · A-1
|
|
Rezystancja
(opór elektryczny czynny) |
R
|
|
U – napięcie
I – prąd elektryczny
|
om
|
W
|
m2 · kg · s-3 ´ A-2 (1W = 1V (:1A))
|
|
Rezystywność
(opór elektryczny właściwy) |
r
|
|
l – długość
R – rezystancja S – pow. przekroju |
omometr
|
W·m
|
m3 · kg · s-3 ´ A-2
|
|
Konduktancja (przewodność elektryczna)
|
G
|
|
R – rezystancja
|
simens
|
S
|
m-2 · kg-1 · s3 ´ A2
(1S = 1W-1)
|
|
Konduktywność (przewodność właściwa elektryczna, elektrolityczna)
|
g,s
|
|
r – rezystywność
|
simens na metr
|
S/m
|
m-3 · kg-1 · s3 ´ A2
|
jednostki ciśnienia z różnych układów
|
Nazwa
|
Pa
|
dyn/cm2
|
kG/cm2
|
atm
|
bar
|
Tr
|
mm H2O
|
|
1 paskal
= 1 Pa (1 N/m2) |
1
|
10
|
1,019716× 10-5
|
9,86923 × 10-6
|
10-5
|
7,50062 × 10-3
|
1,01974 × 10-1
|
|
1 dyna na cm kwad.
= 1 dyn/cm2 |
10-1
|
1
|
1,019716× 10-6
|
9,86923 × 10-7
|
10-6
|
7,50062 × 10-4
|
1,01974 × 10-2
|
|
1 atmosfera tech. = 1 kG/cm2
|
9,80665 × 104
|
9,80665 × 105
|
1
|
9,67841 × 10-1
|
9,80665 × 10-1
|
7,35559 × 102
|
1,00003 × 104
|
|
1 atmosfera fizyczna
= 1 atm |
1,01325 × 105
|
1,01325 × 106
|
1,033
|
1
|
1,01325
|
7,60 × 102
|
1,03326 × 104
|
|
1 bar
|
105
|
106
|
1,019716
|
9,86923 × 10-1
|
1
|
7,50062 × 102
|
1,01974 × 104
|
|
1 tor = 1 Tr
= 1 mm Hg (przy 0°C) |
1,333224 × 102
|
1,333224 × 103
|
1,360 × 10-3
|
1,3157895× 10-3
|
1,333224× 10-3
|
1
|
1,35954 × 10
|
|
1 funt-siła na cal kwadratowy = 1 Lb/in2
|
6,894757 × 103
|
6,894757 × 104
|
7,031 × 102
|
6,80460 × 10-2
|
6,894757 × 10-2
|
5,17149 × 10
|
7,03089 × 102
|
|
1 funt-siła na stopę kwadr. = 1 Lb/ft2
|
4,788 × 10
|
4,788 × 102
|
4,882 × 104
|
4,725 × 10-4
|
4,788 × 10-4
|
3,5911 × 10-1
|
4,882
|
|
1 cal słupa rtęci
= 1 cal Hg (przy 0°C) |
3,386 × 103
|
3,386 × 104
|
3,453 × 102
|
3,342 × 10-2
|
3,386 × 10-2
|
2,540 × 10
|
3,453 × 102
|
|
1 milimetr słupa wody
= 1mm H2O (przy 4°C, 1 atm) |
9,80638
|
9,80638 × 10
|
9,99972 × 10-5
|
9,67814 × 10-5
|
9,80638 × 10-5
|
7,35539 × 10-2
|
1
|
Najczęściej stosowane przedrostki wielokrotne i podwielokrotne SI
|
Nazwa mnożnika
|
Mnożnik
|
Przedrostek
|
Pochodzenie nazwy
|
|
|
nazwa
|
symbol
|
|||
|
bilion
|
1012 = 1 000 000 000 000
|
tera
|
T
|
gr. teras – sięgający nieba
|
|
miliard
|
109 = 1 000 000 000
|
giga
|
G
|
gr. gigas – olbrzym
|
|
milion
|
106 = 1 000 000
|
mega
|
M
|
gr. megas – wieki
|
|
tysiąc
|
103 = 1 000
|
kilo
|
k
|
gr. chilas – tysiąc
|
|
sto
|
102 = 100
|
hekto
|
h
|
gr. hekato – sto
|
|
dziesięć
|
101 = 10
|
deka
|
da
|
gr. dekas – dziesięć
|
|
dziesiąta
|
10-1 = 0,1
|
decy
|
d
|
łac. decem – dziesięć
|
|
setna
|
10-2 = 0,01
|
centy
|
c
|
łac. centum – sto
|
|
tysięczna
|
10-3 = 0,001
|
mili
|
m
|
łac. mille – tysiąc
|
|
milionowa
|
10-6 = 0,000 001
|
mikro
|
m
|
gr. mikros – mały
|
|
miliardowa
|
10-9 = 0,000 000 001
|
nano
|
n
|
wł. nano – karzełek
|
|
bilionowa
|
10-12 = 0,000 000 000 001
|
piko
|
p
|
wł. piccolo – maleńki
|
legalne jednostki miar, nie należące do układu SI
|
|
Jednostka
|
|
|
Nazwa wielkości
|
nazwa
|
symbol
|
|
masa
|
tona
|
t
|
|
czas
|
minuta
godzina doba dzień tydzień miesiąc kwartał rok |
min
h d |
|
powierzchnia
|
hektar
|
ha
|
|
objętość, pojemność
|
litr
|
l
|
|
temperatura
|
stopień Celsjusza
|
°C
|
|
kąt płaski
|
stopień
minuta sekunda grad |
°
’ ” |
|
energia
|
elektronowolt
|
eV
|
|
masa atomowa
|
jednostka masy atomowej
|
|
|
długość
|
jednostka astronomiczna długości
parsec |
AU, UA
pc |
pochodne jednostki miar
tj. jednostki miar wyrażalne za pomocą iloczynów i ilorazów jednostek wymienionych wyżej – nie należących do układu SI lub jednostek miar wymienionych powyżej i jednostek SI.
Niektóre jednostki pochodne różnych wielkości
|
|
Jednostka
|
|
|
|
|
Nazwa wielkości
|
nazwa
|
symbol
|
Relacje między jednostkami, definicje
|
Uwagi
|
|
Masa
|
tona
|
t
|
1t = 1Mg = 103kg
|
|
|
Czas
|
minuta
godzina doba |
min
h d |
1min = 60s
1h = 60min = 3600s = 3,6ks 1d = 24h = 86400s = 86,4ks |
|
|
Temperatura
|
stopień Celsjusza
|
°C
|
dla różnicy temperatury
1°C = 1K |
|
|
Kąt płaski
|
stopień
minuta sekunda grad |
°
’ ” g |
1° = p/180 rad = 1,745 329·10-2 rad
1’ = 1°/60 = p/10800 rad = = 2,908 882·10-4 rad 1” = 1’/60 = p/648 000 rad = = 4,848 14· 10-6 rad 1g = p/200 rad » 1,570 796·10-2 rad |
|
|
Powierzchnia
|
hektar
|
ha
|
1ha = 1hm2 = 104 m2
|
stosuje się do wyrażania powierzchni gruntów
|
|
Objętość, pojemność
|
litr
|
l, L
|
1L = 1dm3 = 10-3 m3
|
l – stosuje się do wyrażania objętości płynów i materiałów sypkich oraz pojemności zbiorników
|
|
Prędkość liniowa
|
kilometr na godzinę
|
km/h
|
1km/h = 1/3,6 m/s
|
|
|
Prędkość obrotowa (częstość obrotów)
|
obrót na sekundę /
obrót na minutę
|
obr/s
obr/min |
1obr/s = 1s-1
1obr/min = 1/60s-1 |
|
|
gęstość (masy)
|
kilogram na litr
|
kg/L
|
1kg/L = 103 kg/m3
|
|
jednostki wielkości elektrycznych i innych
|
|
Jednostka
|
|
|
|
|
Nazwa wielkości
|
nazwa
|
symbol
|
Relacje między jednostkami, definicje
|
Uwagi
|
|
Energia, praca
|
kilowatogodzina
|
kW·h
|
1kW·h = 3,6·106 J = 3,6 MJ
|
|
|
Moc pozorna
|
woltoamper
|
V·A
|
1V·A = 1W
|
|
|
Moc bierna
|
war
|
var
|
1var = 1W
|
|
|
Objętość molowa
|
litr na mol
|
L/mol
|
1L/mol = 10-3 m3/mol
|
|
|
Stężenie molowe
|
mol na litr
|
mol/L
|
1mol/L = 103 mol/m3
|
|
|
pH, wykładnik stężenia jonów wodorowych
|
jedność
|
1
|
|
– wartość liczbowa stężenia molowego wyrażanego w mol/dm3
|
|
Stosunek dwóch wartości tej samej wielkości
|
jedność
procent promil część milionowa |
1
% ppm |
1 =1/1
1% = 1/100 1o/oo = 1/1000 1ppm = 1/1 000 000 |
|
Relacje niektórych jednostek wielkości mechanicznych w układach CGS i ciężarowym (poprzedzających układ SI) do odpowiednich jednostek SI.
|
|
Układ SI
|
Układ CGS
|
Układ ciężarowy
|
|||||
|
Wielkość
|
nazwa jednostki
|
symbol
|
wymiar (symbol)
|
mnożnik
A1 |
mnożnik
A2 |
symbol jednostki
|
mnożnik
A3 |
mnożnik
A4 |
|
Masa
|
kilogram
|
kg
|
g
|
103
|
10-3
|
inert
= kG·s2/m |
0,10197
|
9,80665
|
|
Powierzchnia (pole powierzchni)
|
metr kwadratowy
|
m2
|
cm2
|
104
|
10-4
|
m2
|
1
|
1
|
|
Objętość
|
metr sześcienny
|
m3
|
cm3
|
106
|
10-6
|
m3
|
1
|
1
|
|
Prędkość liniowa
|
metr na sekundę
|
m/s
|
cm/s
|
10-2
|
102
|
m/s
|
1
|
1
|
|
Przyspieszenie
|
metr na kwadrat sekundy
|
m/s2
|
cm/s2
|
102
|
10-2
|
m/s2
|
1
|
1
|
|
Gęstość masy
|
kilogram na metr sześcienny
|
kg/m3
|
g/cm3
|
10-3
|
103
|
inert/m3
= kG·s2/m4 |
0,10197
|
9,80665
|
|
Siła
|
niuton
|
N
|
dyn = g·cm/s2
|
105
|
10-5
|
kG
|
0,10197
|
9,80665
|
|
Ciężar właściwy
|
niuton na metr sześcienny
|
N/m3
|
dyn/cm3
= g/(cm2·s2) |
10-1
|
10
|
kG/m3
|
0,10197
|
9,80665
|
|
Ciśnienie
|
paskal
|
Pa
|
dyn/cm2
= g/(cm·s2) |
10
|
10-1
|
kG/m2
|
0,10197
|
9,80665
|
|
Moduł sprężystości
|
paskal
|
Pa
|
dyn/cm2
= g/(cm·s2) |
10
|
10-1
|
kG/m2
|
0,10197
|
9,80665
|
|
Napięcie powierzchniowe
|
niuton na metr
|
N/m
|
dyn/cm = g/s2
|
103
|
10-3
|
kG/m
|
0,10197
|
9,80665
|
|
Praca, energia
|
dżul
|
J
|
erg = g·cm2/s2
|
107
|
10-7
|
kG·m
|
0,10197
|
9,80665
|
|
Udarność
|
dżul na metr kwadratowy
|
J/m2
|
erg/cm2 = g/s2
|
103
|
10-3
|
kG·m/m2
|
0,10197
|
9,80665
|
|
Moc
|
wat
|
W
|
erg/s
= g·cm2/s2 |
107
|
10-7
|
kG·m/s
|
0,10197
|
9,80665
|
jedna jednostka SI = A1 jednostki CGS jedna jednostka SI = A3 jednostki układu ciężarowego
jedna jednostka CSG = A2 jednostki SI jedna jednostka układu ciężarowego = A4 jednostki SI
Relacje niektórych jednostek wielkości cieplnych w układzie CGS do odpowiednich jednostek SI.
|
|
Układ SI
|
Układ CGS
|
|||
|
Wielkość
|
nazwa jednostki
|
symbol
|
symbol jednostki
|
mnożnik A1
|
mnożnik A2
|
|
pojemność cieplna
|
dżul na kelwin
|
J/K
|
egr/K = cm-2·g·s-2·K-1
|
107
|
10-7
|
|
ciepło właściwe
|
dżul na kilogram i kelwin
|
J/(kg·K)
|
egr/(g·K) = cm-2·s-2·K-1
|
104
|
10-4
|
|
ciepło właściwe molowe
|
dżul na mol i kelwin
|
J/(mol·K)
|
erg/(mol·K) = cm–2·g·s-2·K-1·mol-1
|
107
|
10-7
|
|
przenikalność energii cieplnej
|
wat na metr kwadratowy i kelwin
|
W/(m2·K)
|
erg/(s·cm2·K) = g·s-3·K-1
|
103
|
10-3
|
|
gradient temperatury
|
kelwin na metr
|
K/m
|
K/cm
|
10-2
|
102
|
|
współczynnik przewodzenia ciepła
|
wat na metr i kelwin
|
W/(m·K)
|
erg/(s·cm·K) = cm·g·s-3·K-1
|
105
|
10-5
|
jedna jednostka SI = A1 jednostki CGS jedna jednostka CSG = A2 jednostki SI
Niektóre brytyjskie i amerykańskie jednostki miar i ich relacje do odpowiednich jednostek SI
UK – brytyjski; US – amerykański; Int – międzynarodowy
|
jednostka obca
|
|
|
|
|
nazwa
|
symbol
|
nazwa polska
|
relacja do innych jednostek
|
|
jednostki długości
|
|
|
|
|
nautical mile (UK)
|
n. mile (UK)
|
mila morska (UK)
|
1 n. mile (UK) = 1,85318 km
|
|
nautical mile (US)
|
n. mile (US)
|
mila morska (US)
|
1 n. mile (US) = 1,852 km
|
|
mile (Int)
|
mi (Int)
|
mila (Int)
|
1 mila (Int) = 1760 yd = 1,60934 km
|
|
yard
|
yd
|
jard
|
1 yd = 3 ft = 914,4 mm
|
|
foot
|
ft
|
stopa
|
1 ft = 12 in = 304,8 mm
|
|
inch
|
in
|
cal
|
1 in = 25,4 mm
|
|
calibre
|
cl
|
kaliber
|
1 cl = 254 mm
|
|
jednostki powierzchni
|
|
|
|
|
square mile (Int)
|
mi2, sq mi
|
mila kwadratowa
|
1 mi2 (Int) = 640 ac = 2,58999 km2
|
|
acre
|
ac
|
akr
|
1 ac = 4840 yd2 = 4046,86 m2
|
|
square yard
|
yd2, sq yd
|
jard kwadratowy
|
1 yd2 = 9 ft2 = 0,836127 m2
|
|
square foot
|
ft2 , sq ft
|
stopa kwadratowa
|
1 ft2 = 144 in2 = 929,030 cm2
|
|
square inch
|
in2 , sq in
|
cal kwadratowy
|
in2 = 645,16 mm2
|
|
jednostki objętości
|
|
|
|
|
ton register
|
ton reg
|
tona rejestrowa
|
1 ton reg = 2,83168 m3
|
|
cubic yard
|
yd3
|
jard sześcienny
|
1 yd3 = 0,764555 m3
|
|
cubic foot
|
ft3
|
stopa sześcienna
|
1 ft3 = 28,3169 dm3
|
|
cubic inch
|
in3
|
cal sześcienny
|
1 in3 = 16,3871 cm3
|
|
bushel (UK)
|
bu (UK)
|
buszel (UK)
|
1 bu (UK) = 36,3687 dm3
|
|
gallon (UK)
|
gal (UK)
|
galon (UK)
|
1 gal (UK) = 1,20094 gal(US)
= 4,54609 dm3 |
|
fluid ounce (UK)
|
fl oz (UK)
|
uncja cieczy (UK)
|
1 fl oz (UK) = 28,8 cm3
|
|
barrel
|
bbl (US)
|
beczka (baryłka)
|
1 bbl (US) = 42 gal (US)
= 158,987 dm3 |
|
bushel (US)
|
bu (US)
|
buszel (US)
|
1 bu (US) = 35,2391 dm3
|
|
fluid gallon (US)
|
gal liq (US)
|
galon cieczy (US)
|
1 gal liq (US) = 3,78541 dm3
|
|
fluid ounce (US)
|
fl oz (US)
|
uncja cieczy (US)
|
1 fl oz (US) = 29,574 cm3
|
|
jednostki masy
|
|
|
|
|
long ton
|
ton (UK)
|
tona (UK)
|
1 ton (UK) = 2240 lb = 1,010 Mg
|
|
short ton
|
ton (US)
|
tona (US)
|
1 ton (US) = 2000 lb = 0,907185 Mg
|
|
pound
|
lb
|
funt
|
1 lb = 16 oz = 0,453592 kg
|
|
ounce
|
oz
|
uncja
|
1 oz = 28,3495 g
|
|
jednostki gęstości
|
|
|
|
|
pound per cubic foot
|
lb/ft3, lb/cu ft
|
funt na stopę sześcienna
|
1 lb/ft3 = 16,0185 kg/m3
|
|
ounce per cubic foot
|
oz/ft3, oz/cu ft
|
uncja na stopę sześcienna
|
1 oz/ft3 = 1,00116 kg/m3
|
|
long ton per cubic yard
|
ton/yard3 (UK)
|
tona długa na jard sześcienny
|
1 ton/yd3 (UK) = 1328,94 kg/m3
|
|
pound per fluid gallon (UK)
|
lb/gal liq (UK)
|
funt na galon cieczy (UK)
|
1 lb/gal liq (UK) = 99,7763 kg/m3
|
|
pound per fluid gallon (US)
|
lb/gal liq (US)
|
funt na galon cieczy (US)
|
1 lb/gal liq (US) = 119,826 kg/m3
|
|
jednostki prędkości
|
|
|
|
|
foot per second
|
ft/s
|
stopa na sekundę
|
1 ft/s = 0,3048 m/s
|
|
mile per hour
|
mi/h
|
mila na godzinę
|
1 mi/h = 1,60934 km/h
= 0,47704 m/s |
|
mile per second
|
mi/s
|
mila na sekundę
|
1 mi/s = 1,60932 km/s
= 5793,64 km/h |
|
jednostki przyspieszenia
|
|
|
|
|
foot per square second
|
ft/s2
|
stopa na kwadrat sekundy
|
1 ft/s = 0,3048 m/s2
|
|
jednostki siły, ciężaru
|
|
|
|
|
long ton force
|
tonf (UK)
|
tona długa – siła (UK)
|
1 tonf (UK) = 9964,02 N
|
|
short ton force
|
tonf (US)
|
tona krótka – siła (US)
|
1 tonf (US) = 8896,44 N
|
|
pound force
|
lbf
|
funt – siła
|
1 lbf = 4,44822 N
|
|
ounce force
|
ozf
|
uncja – siła
|
1 ozf = 0,278014 N
|
|
jednostki ciężaru właściwego
|
|||
|
pound force per cubic foot
|
lbf/ft3
|
funt – siła na stopę sześcienną
|
1 lbf/ft3 = 157,087 N/m3
|
|
jednostki ciśnienia, naprężenia mechanicznego
|
|||
|
pound force per square inch
|
lbf/in2
|
funt – siła na cal kwadratowy
|
1 lbf/in2 = 6894,76 Pa
|
|
ounce force per square inch
|
ozf/in2
|
uncja – siła na cal kwadratowy
|
1 ozf/in2 = 430,992 Pa
|
|
foot of water thread
|
ft H2O
|
stopa słupa wody
|
1 ft H2O = 2989,07 Pa
|
|
inch of water thread
|
in H2O
|
cal słupa wody
|
1 in H2O = 249,089 Pa
|
|
inch of merkury thread
|
in Hg
|
cal słupa rtęci
|
1 in Hg = 3386,39 Pa
|
|
jednostki pracy, energii, ilości ciepła
|
|||
|
pound force·foot
|
lbf·ft
|
funt – siła · stopa
|
1 lbf·ft = 1,35582 J
|
|
British thermal unit
|
Btu
|
brytyjska jednostka cieplna
|
1 Btu = 1055,06 J
|
|
jednostki mocy, strumienia ciepła
|
|||
|
pound force·foot per second
|
lbf·ft/s
|
funt siła · stopa na sekundę
|
1 lbf·ft/s = 1,35582 W
|
|
horse power
|
hp
|
koń mechaniczny (UK)
|
1 hp = 745,700 W
|
|
Btu per second
|
Btu/s
|
Btu na sekundę
|
1 Btu/s = 1055,06 W
|
|
Btu per hour
|
Btu/h
|
Btu na godzinę
|
1 Btu/h = 0,29306 W
|
|
jednostki ciepła właściwego
|
|
|
|
|
Btu per pound · degree Fahrenheit
|
Btu/(lb·°F)
|
Btu na funt i stopień Fahrenheita
|
1 Btu/(lb·°F) = 4,1868 kJ/(kg·K)
|
|
jednostki przewodności cieplnej
|
|||
|
Btu per hour · foot ´ degree Fahrenheit
|
Btu/(h·ft·°F)
|
Btu na godzinę · stopę i stopień Fahrenheita
|
1 Btu/(h·ft·°F) = 1,73073 W/(m·K)
|
|
Btu per second · foot ´ degree Fahrenheit
|
Btu/(s·ft·°F)
|
Btu na sekundę · stopę i stopień Fahrenheita
|
1 Btu/(s·ft·°F) = 6,230964 kW/(m·K)
|
|
jednostki współczynnika wymiany cieplnej
|
|||
|
Btu per hour · square foot · degree Fahrenheit
|
Btu/(h·ft2·°F)
|
Btu na godzinę · stopę kwadr. i stopień Fahr.
|
1 Btu/(h·ft2·°F) = 5,67826 W/(m2·K)
|
jednostki ciśnienia z różnych układów
|
Nazwa
|
Pa
|
dyn/cm2
|
kG/cm2
|
atm
|
bar
|
Tr
|
mm H2O
|
|
1 paskal
= 1 Pa (1 N/m2) |
1
|
10
|
1,019716× 10-5
|
9,86923 × 10-6
|
10-5
|
7,50062 × 10-3
|
1,01974 × 10-1
|
|
1 dyna na cm kwad.
= 1 dyn/cm2 |
10-1
|
1
|
1,019716× 10-6
|
9,86923 × 10-7
|
10-6
|
7,50062 × 10-4
|
1,01974 × 10-2
|
|
1 atmosfera techniczna
= 1 kG/cm2 |
9,80665 × 104
|
9,80665 × 105
|
1
|
9,67841 × 10-1
|
9,80665 × 10-1
|
7,35559 × 102
|
1,00003 × 104
|
|
1 atmosfera fizyczna
= 1 atm |
1,01325 × 105
|
1,01325 × 106
|
1,033
|
1
|
1,01325
|
7,60 × 102
|
1,03326 × 104
|
|
1 bar
|
105
|
106
|
1,019716
|
9,86923 × 10-1
|
1
|
7,50062 × 102
|
1,01974 × 104
|
|
1 tor = 1 Tr
= 1 mm hg (przy 0°C) |
1,333224 × 102
|
1,333224 × 103
|
1,360 × 10-3
|
1,3157895× 10-3
|
1,333224× 10-3
|
1
|
1,35954 × 10
|
|
1 funt-siła na cal kwadratowy
= 1 Lb/in2 |
6,894757 × 103
|
6,894757 × 104
|
7,031 × 102
|
6,80460 × 10-2
|
6,894757 × 10-2
|
5,17149 × 10
|
7,03089 × 102
|
|
1 funt-siła na stopę kwadratową
= 1 Lb/ft2 |
4,788 × 10
|
4,788 × 102
|
4,882 × 104
|
4,725 × 10-4
|
4,788 × 10-4
|
3,5911 × 10-1
|
4,882
|
|
1 cal słupa rtęci
= 1 cal Hg (przy 0°C) |
3,386 × 103
|
3,386 × 104
|
3,453 × 102
|
3,342 × 10-2
|
3,386 × 10-2
|
2,540 × 10
|
3,453 × 102
|
|
1 milimetr słupa wody
= 1mm H2O (przy 4°C, 1 atm) |
9,80638
|
9,80638 × 10
|
9,99972 × 10-5
|
9,67814 × 10-5
|
9,80638 × 10-5
|
7,35539 × 10-2
|
1
|
jednostki ciśnienia z różnych układów i ich relacje do jednostki SI (paskala)
|
Nazwa
|
Symbol
|
Relacja do Pa
|
|
dynamo-centymetr kwadratowy
|
dyn/cm2
= g/(cm · s2) |
0,1 Pa
|
|
kilogram‑siła na metr kwadratowy
|
kG/m2
|
9,80665 Pa
|
|
milimetr słupa wody
|
mm H2O
|
1mm H2O = 9,807 Pa
|
|
centymetr słupa wody
|
cm H2O
|
1cm H2O = 98,067 Pa
|
|
metr słupa wody
|
m H2O
|
1m H2O = 9806,654 Pa
|
|
milimetr słupa rtęci (tor)
|
mm Hg
|
1mm Hg = 133,322 Pa
|
|
funt‑siła na cal kwadratowy
|
lbf/in2
|
1lbf/in2 = 6894,76 Pa
|
|
funt‑siła na stopę kwadratową
|
lbf/ft2
|
1lbf/ft2 = 47,8803 Pa
|
|
funt‑siła na jard kwadratowy
|
lbf/yd2
|
1lbf/yd2 = 5,32003 Pa
|
|
uncja‑siła na cal kwadratowy
|
ozf/in2
|
1ozf/in2 = 430,922 Pa
|
|
stopa słupa wody
|
ft H2O
|
1ft H2O = 2989,07 Pa
|
|
cal słupa wody
|
in H2O
|
1in H2O = 249,089 Pa
|
|
cal słupa rtęci
|
in Hg
|
1in Hg = 3386,39 Pa
|
|
atmosfera fizyczna
|
760mm Hg
|
760mm Hg = 1013,25 hPa
|
|
atmosfera techniczna
|
kG/cm2
|
1kG/cm2 = 980,665 hPa
|
|
bar
|
105 N/m2
|
1bar = 105 Pa
|
jednostki siły
|
Nazwa
|
N
|
dyn
|
kG
|
Lb
|
pdl
|
|
1 niuton = 1 N
|
1
|
105
|
1,02 × 10-1
|
2,248 × 10-1
|
7,233
|
|
1 dyna = 1 dyn
|
10-5
|
1
|
1,020 × 10-6
|
2,248 × 10-6
|
7,233 × 10-5
|
|
1 kilogram-siła = 1 Kg
|
9,80665
|
9,80665 × 105
|
1
|
2,205
|
7,093 × 10
|
|
1 gram-siła = 1 G
|
9,80665 × 10-3
|
9,80665 × 102
|
10-3
|
2,205 × 10-3
|
7,093 × 10-2
|
|
1 funt-siła = 1 Lb
|
4,448
|
4,448 × 105
|
4,536 × 10-1
|
1
|
3,217 × 10
|
|
1 poundal = 1 pdl
|
1,383 × 10-1
|
1,383 × 104
|
1,410 × 10-2
|
3,108 × 10-2
|
1
|