Wstęp
W artykule omówiono podstawy montażu instalacji elektrycznych w budynkach mieszkalnych na potrzeby uczniów szkoły średniej.
Zasady prowadzenia instalacji elektrycznych w budynkach mieszkalnych określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [Dz.U.2015 poz. 1422]. Podaję najważniejsze wytyczne tego rozporządzenia dotyczące prowadzenia przewodów:
§ 186. 1. Prowadzenie instalacji i rozmieszczenie urządzeń elektrycznych w budynku powinno zapewniać bezkolizyjność z innymi instalacjami w zakresie odległości i ich wzajemnego usytuowania oraz uwzględniać warunki określone w § 164 (przewody elektryczne należy prowadzić w minimalnej odległości od przewodów gazowych rzędu 10cm nad tymi przewodami w przypadku gęstości gazu większego od powietrza, lub pod tymi przewodami w przypadku gazu lżejszego od powietrza)
2. Główne ciągi instalacji elektrycznej w budynku mieszkalnym wielorodzinnym, budynku zamieszkania zbiorowego i budynku użyteczności publicznej należy prowadzić poza mieszkaniami i pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi, w wydzielonych kanałach lub szybach instalacyjnych, zgodnie z Polską Normą dotyczącą wymagań w tym zakresie.
§ 187. 1. Przewody i kable elektryczne należy prowadzić w sposób umożliwiający ich wymianę bez potrzeby naruszania konstrukcji budynku.
2. Dopuszcza się prowadzenie przewodów elektrycznych wtynkowych, pod warunkiem pokrycia ich warstwą tynku o grubości co najmniej 5 mm.
§ 188. 1. Obwody odbiorcze instalacji elektrycznej w budynku wielorodzinnym należy prowadzić w obrębie każdego mieszkania lub lokalu użytkowego.
2. W instalacji elektrycznej w mieszkaniu należy stosować wyodrębnione obwody: oświetlenia, gniazd wtyczkowych ogólnego przeznaczenia, gniazd wtyczkowych w łazience, gniazd wtyczkowych do urządzeń odbiorczych w kuchni oraz obwody do odbiorników wymagających indywidualnego zabezpieczenia.
§ 189. 1. Pomieszczenia w mieszkaniu należy wyposażać w wypusty oświetleniowe oraz w niezbędną liczbę odpowiednio rozmieszczonych gniazd wtyczkowych.
2. Instalacja oświetleniowa w pokojach powinna umożliwiać załączanie źródeł światła za pomocą łączników wieloobwodowych
Jak widać, w rozporządzeniu niewiele jest przepisów wykonawczych instalacji elektrycznych. Więcej znajdziemy w Normie N SEP-E-002 „Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych. Podstawy planowania”
Prowadzenie przewodów i rozmieszczenie urządzeń
Norma SEP-E-002 dla prowadzenia przewodów w mieszkaniu wyznacza kilka stref:
– poziome strefy instalacyjne (SH) mają szerokość 30 cm i są lokalizowane, SH-g górna strefa 15 do 45 cm pod gotową powierzchnią sufitu; SH-d dolna strefa 15 do 45 cm nad gotową powierzchnią podłogi i SH-s środkowa strefa 90 do 120 cm nad gotową powierzchnią podłogi. Środkowe, poziome strefy należy planować jedynie w pomieszczeniach, w których powierzchnia robocza przewidziana jest na ścianach.
– pionowe strefy instalacyjne (SP) mają szerokość 20 cm i są lokalizowane, SP-d strefy przy drzwiach 10 do 30 cm od skraju ościeżnicy drzwi; SP-o strefy przy oknach 10 do 30 cm od skraju ościeżnicy okna; i SP-k strefy w kątach pomieszczeń 10 do 30 cm od linii zbiegu ścian w kącie. Przy drzwiach i oknach dwuskrzydłowych pionowe strefy prowadzone są po obu stronach okna czy drzwi. Przy drzwiach jednoskrzydłowych strefę pionową prowadzić po stronie zamka drzwi.
Dla instalacji pod podłogami i w suficie nie ustalono stref instalacyjnych.
Rys. Zalecane strefy montażu przewodów elektrycznych.
Ogólne zasady prowadzenia i planowania (wybrane przepisy)
W rozwiązaniach instalacji elektrycznych należy stosować następujące zasady:
a) prowadzenie tras przewodów elektrycznych w liniach prostych, równoległych do krawędzi ścian i stropów,
b) stosowanie przewodów elektrycznych z żyłami wykonanymi wyłącznie z miedzi, jeżeli ich przekrój nie przekracza 10 mm2, natomiast dla przewodów o przekrojach powyżej 10 mm2 preferowanie stosowania przewodów z żyłami wykonanymi z miedzi,
c) prowadzenie głównych ciągów instalacji elektrycznych w budynku mieszkalnym wielorodzinnym, budynku zamieszkania zbiorowego i budynku użyteczności publicznej poza mieszkaniami i pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi, w wydzielonych kanałach lub szybach instalacyjnych,
d) prowadzenie obwodów instalacji elektrycznych w budynku mieszkalnym wielorodzinnym w obrębie każdego mieszkania lub lokalu użytkowego. W instalacji elektrycznej w mieszkaniu stosowanie wyodrębnionych obwodów: oświetlenia, gniazd wtyczkowych ogólnego przeznaczenia, gniazd wtyczkowych w łazience (w tym gniazdo wtyczkowe do pralki automatycznej), gniazd wtyczkowych do urządzeń odbiorczych w kuchni oraz obwody do odbiorników wymagających indywidualnego zabezpieczenia,
e) prowadzenie przewodów i kabli elektrycznych w sposób umożliwiający ich wymianę bez naruszania konstrukcji budynku w sposób zagrażający jej bezpieczeństwu (instalacje wymienialne). W związku z tym preferowanie układania kabli i przewodów w rurach i listwach elektroinstalacyjnych, w kanałach instalacyjnych naściennych i podłogowych, w korytkach, na drabinkach, wspornikach i uchwytach oraz instalacje wykonywane przewodami szynowymi magistralnymi, rozdzielczymi, ślizgowymi i oświetleniowymi.
f) Moc zapotrzebowaną dla pojedynczego mieszkania w podstawowym standardzie wyposażenia w sprzęt elektrotechniczny należy przyjmować w wysokości 12,5 kVA dla mieszkań posiadających zaopatrzenie w ciepłą wodę z zewnętrznej, centralnej sieci ogrzewczej lub 30 kVA dla mieszkań nie posiadających zaopatrzenia w ciepłą wodę z zewnętrznej, centralnej sieci ogrzewczej.
Obwody odbiorcze
Zalecaną minimalną ilość obwodów odbiorczych w zależności od powierzchni mieszkania wynosi:
Każdy odbiornik o mocy 2 kW i większej należy zasilać z odrębnego obwodu, a ich rozmieszczenie powinno być zgodne z zapotrzebowaniem. W pomieszczeniach piwnicznych i przyziemiach należy przewidzieć odrębne obwody dla gniazd wtyczkowych i oświetlenia. Wymaganą niezbędną liczbę gniazd wtyczkowych i wypustów oświetleniowych w mieszkaniu w zależności od powierzchni pomieszczenia wytyczne podają w ilości 2 do 5 gniazd wtyczkowych i 1 do 2 wypustów oświetleniowych w pomieszczeniach o powierzchni 8 do 20 m2.
Dla obwodów wymagających napędu silnikowego w mieszkaniu należy przewidzieć dodatkowe punkty przyłączeniowe.
Wszystkie gniazda wtyczkowe w mieszkaniu powinny być wyposażone w styk ochronny połączony z przewodem ochronnym. Przewody ochronne PE należy doprowadzać do wszystkich wypustów oświetleniowych. Przewody do gniazd wtyczkowych dwubiegunowych należy przyłączać w taki sposób, aby przewód fazowy był przyłączony do lewego bieguna, a przewód neutralny do prawego bieguna
– układ sieci TN-S.
W istniejących rozwiązaniach instalacyjnych, gdzie występuje układ sieci TN-C, przewód fazowy należy przyłączać do lewego bieguna, natomiast przewód ochronno-neutralny PEN do styku ochronnego połączonego z prawym biegunem jak to przedstawiono na rysunku poniżej.
W przypadku gniazd wtyczkowych podwójnych powinna obowiązywać zasada przyłączania przewodów tak jak dla gniazd wtyczkowych pojedynczych. W związku z powyższym gniazda podwójne powinny mieć krzyżowe połączenia zacisków prądowych tak jak to przedstawiono na rysunku
Łączniki instalacyjne należy umieszczać w strefie pionowej przy drzwiach tak, aby środek łącznika znajdował się nie wyżej niż 115cm od podłogi.
Gniazda wtyczkowe instaluje się w strefie poziomej SH-d na wysokości od 15-45 cm (średnio 30cm) nad gotową powierzchnią podłogi. Wyjątkiem są pomieszczenia takie jak łazienki i kuchnie, gdzie montaż gniazd odbywa się na większej wysokosci:
– łazienki minimum 130cm (gniazdo bryzgoszczelne)
– kuchnie minimum 120cm od podłogi
W łazienkach dodatkowo wytycza się strefy bezpieczeństwa, w których dopuszcza się tylko montaż urządzeń elektrycznych o odpowiednim stopniu ochrony IP.
Zgodnie z PN-IEC 60364-7-701:1999, w pomieszczeniach wyposażonych w wannę lub brodzik (basen natryskowy) wyróżnia się cztery strefy (rys.):
Strefa 0 stanowi wnętrze wanny lub brodzika. Sprzęt i osprzęt zainstalowane
w tej strefie powinny mieć stopień ochrony nie mniejszy niż IPX7.
Strefa 1. jest ograniczona płaszczyznami:
pionową – przebiegającą wzdłuż zewnętrznej krawędzi obrzeża wanny/brodzika lub w odległości 0,60 m od prysznica w przypadku braku brodzika oraz poziomą – przebiegającą na wysokości 2,25 m nad poziomem podłogi. Sprzęt i osprzęt zainstalowane w tej strefie powinny mieć stopień ochrony nie mniejszy niż IPX5, np. podgrzewacz
prysznicowy IP25 zainstalowany na stałe, zabezpieczony wyłącznikiem ochronnym różnicowoprądowym
30 mA.
Rys. Strefy zagrożenia w pomieszczeniu z wanną lub brodzikiem.
Strefa 2. jest ograniczona płaszczyznami:
pionową – przebiegającą w odległości 0,60 m na zewnątrz od płaszczyzny ograniczającej strefę 1. oraz poziomą – przebiegającą na wysokości 2,25 m nad poziomem podłogi. Sprzęt i osprzęt w tej strefie powinny mieć stopień ochrony nie mniejszy niż IPX4 (IPX5 w strefie 2. w łazienkach publicznych),
np. podgrzewacz wody IP24 zainstalowany na stałe (gniazdo w strefie 3.), oprawy oświetleniowe w II klasie ochronności (wyłącznik w strefie 3.).
Strefa 3. jest ograniczona płaszczyznami:
pionową – przebiegającą w odległości 2,40 m na zewnątrz od płaszczyzny ograniczającej strefę 2. oraz poziomą – przebiegającą na wysokości 2,25 m nad poziomem podłogi. Sprzęt i osprzęt zainstalowane w tej strefie powinny mieć stopień ochrony nie mniejszy niż IPX1 (IPX5 w strefie 3. w łazienkach
publicznych), np. podgrzewacz wody zainstalowany na stałe, pralka, grzejnik ścienny IP24, oprawy oświetleniowe w II klasie ochronności, wyłączniki oświetlenia, gniazda wtyczkowe z bolcem, o stopniu ochrony obudowy IP44.
1. Wykonanie połączeń wyrównawczych dodatkowych (miejscowych), łączących wszystkie części przewodzące ze sobą oraz z przewodami ochronnymi. Dotyczy to takich części przewodzących jak: metalowe wanny, brodziki, wszelkiego rodzaju rury, baterie, krany, grzejniki wodne, podgrzewacze wody, armatura, konstrukcje i zbrojenia budowlane. W przypadku zastosowania w instalacjach wodociągowych zimnej i ciepłej wody oraz w instalacjach ogrzewczych wodnych, w miejsce rur metalowych, rur wykonanych z tworzyw sztucznych, połączeniami wyrównawczymi należy objąć
wszelkiego rodzaju elementy metalowe, które mogą mieć styczność z wodą w tych rurach, jak na przykład armaturę i grzejniki.
2. Instalowanie gniazd wtyczkowych w strefie 3. lub w odległości nie mniejszej niż 0,60 m od otworu drzwiowego prefabrykowanej kabiny natryskowej. Gniazda te należy zabezpieczać wyłącznikami ochronnymi różnicowoprądowymi o znamionowym prądzie różnicowym nie większym niż 30 mA albo zasilać indywidualnie z transformatora separacyjnego lub napięciem nie przekraczającym napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale (układ SELV – Safety Extra-Low Voltage).
3. Instalowanie przewodów wielożyłowych izolowanych w powłoce izolacyjnej lub przewodów jednożyłowych w rurach z materiału izolacyjnego.
4. Instalowanie puszek, rozgałęźników oraz urządzeń rozdzielczych i sprzętu łączeniowego poza strefami 0, 1. i 2.
5. Instalowanie w strefie 1. jedynie elektrycznych podgrzewaczy wody, a w strefie 2. jedynie opraw oświetleniowych o II klasie ochronności oraz elektrycznych podgrzewaczy wody.
6. Możliwość stosowania w strefie 0 napięcia o wartości nie większej niż 12 V (układ SELV), jednak źródło zasilania powinno być usytuowane poza tą strefą.
7. Możliwość stosowania w strefie 3. przenośnych odbiorników w II klasie ochronności, np. suszarka, golarka, lokówka.