Ręczne roboty ziemne są pracochłonne i czasochłonne. Ich zastosowanie ogranicza się do robót w gruntach łatwych do odspajania i zakresu nie przekraczającego objętości 500 m3. Ręczne odspajanie gruntu stosuje się też w przypadku wykopów prowadzonych w pobliżu uzbrojenia podziemnego jak np. sieci gazowe czy elektryczne.
Do ręcznego wykonywania robót ziemnych służą takie narzędzia, jak łopaty, szpadle, szufle, oskardy, kilofy, łomy, młoty.
Fot. Od lewej – szpadle proste, szufla, łopata
Szpadle stosowane są do odspajania lżejszych gruntów spoistych, maja zwykle część robocza wykonana ze stali kutej, hartowanej, zaostrzonej na końcu, co umożliwia w czasie kopania przecinanie mniejszych korzeni. szpadle ze stali profilowanej na zimno są niskiej jakości i mogą być stosowane tylko do prac ogrodowych. Łopaty (zwane też popularnie piaskówkami) służą do równania dna wykopu, profilowania go ze spadkiem, jak tez odspajania gruntów luźnych piaszczystych. Szufle, to duże łopaty o znacznej pojemności, stosowane zwykle przy pracach załadunkowych.
Fot. Kilof po lewej i oskard po prawej.
Kilofy służą do odspajania gruntów zbitych i twardych, niejednokrotnie zawierających kamienie i skały. Po odspojeniu grunt wybierany jest szpadlem lub łopatą. Kilofy posiadają obustronne ostrza, przy czym jedno z nich jest spłaszczone. Oskardy mają tylko jedną część roboczą i stosowany są zwykle w górnictwie.
Przy usuwaniu gruntów zawierających fragmenty fundamentów stosowane są też często łomy i młoty.