Wiadomości wstępne
Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia gospodarki odpadami jest ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. 2013, 21 z późn. zm.). Szczegółowe zasady zagospodarowania i stosowania osadów pościekowych opisane są w OBWIESZCZENIU MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 7 lipca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o odpadach (Dz.U. z dnia 10 sierpnia 2023 r. poz. 1587). W art.96 możemy przeczytać:
Art. 96. 1. Odzysk polegający na stosowaniu komunalnych osadów ściekowych:
1) w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlowego, włączając w to uprawy przeznaczane do produkcji pasz,
2) do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu,
3) do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz,
4) do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne,
5) przy dostosowaniu gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu
– odbywa się z zachowaniem warunków określonych w ust. 2–13.
2. Komunalne osady ściekowe mogą być przekazywane do stosowania władającemu powierzchnią ziemi wyłącznie przez wytwórcę tych osadów.
3. Odpowiedzialność za prawidłowe stosowanie komunalnych osadów ściekowych w celach, o których mowa w ust. 1 pkt 1–3, spoczywa na wytwórcy tych osadów.
4. Stosowanie komunalnych osadów ściekowych jest możliwe, jeżeli są one ustabilizowane oraz przygotowane odpowiednio do celu i sposobu ich stosowania, w szczególności przez poddanie ich obróbce biologicznej, chemicznej, termicznej lub innemu procesowi, który obniża podatność komunalnych osadów ściekowych na zagniwanie i eliminuje zagrożenie dla środowiska lub życia i zdrowia ludzi.
5. Zakazuje się nawadniania komunalnych osadów ściekowych poddanych uprzednio procesowi osuszania.
6. Przed stosowaniem komunalne osady ściekowe oraz grunty, na których osady te mają być stosowane, poddaje się badaniom, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie ust. 13, przez wytwórcę komunalnych osadów ściekowych.
7. Wytwórca komunalnych osadów ściekowych jest obowiązany do przekazywania, wraz z tymi osadami, władającemu powierzchnią ziemi, na której komunalne osady ściekowe mają być stosowane, informacji o dawkach tego osadu, które mogą być stosowane na poszczególnych gruntach, oraz wyników badań, o których mowa w ust. 6.
8. Wytwórca komunalnych osadów ściekowych stosowanych w celach, o których mowa w ust. 1 pkt 1–3, powiadamia wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o zamiarze przekazania tych osadów władającemu powierzchnią ziemi, na której te osady mają być stosowane, na co najmniej 7 dni przed przekazaniem.
9. Powiadomienie, o którym mowa w ust. 8, jest dokonywane w formie pisemnej i zawiera informacje wskazujące władającego powierzchnią ziemi oraz numery ewidencyjne działek, na których komunalne osady ściekowe mają być stosowane.
10. Władający powierzchnią ziemi, na której mają być stosowane komunalne osady ściekowe, jest obowiązany przechowywać wyniki badań, o których mowa w ust. 6, oraz informacje, o których mowa w ust. 7, przez okres 5 lat od dnia zastosowania komunalnych osadów ściekowych.
11. Władający powierzchnią ziemi, na której komunalne osady ściekowe mają być stosowane w celach, o których mowa w ust. 1 pkt 1–3, jest zwolniony z obowiązku uzyskania zezwolenia na przetwarzanie odpadów lub obowiązku wpisu do rejestru.
12. Zakazuje się stosowania komunalnych osadów ściekowych:
1) na obszarach parków narodowych i rezerwatów przyrody;
2) na terenach ochrony pośredniej stref ochronnych ujęć wody, w przypadku ich ustanowienia w akcie prawa miejscowego wydanym na podstawie art. 135 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2022 r. poz. 2625 i 2687 oraz z 2023 r. poz. 295, 412 i 877);
3) w pasie gruntu o szerokości 50 m bezpośrednio przylegającego do brzegów jezior i cieków;
4) na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią oraz na terenach czasowo podtopionych i bagiennych;
5) na terenach czasowo zamarzniętych i pokrytych śniegiem;
6) na gruntach o dużej przepuszczalności, stanowiących w szczególności piaski luźne i słabogliniaste oraz piaski gliniaste lekkie, jeżeli poziom wód gruntowych znajduje się na głębokości mniejszej niż 1,5 m poniżej powierzchni gruntu;
7) na gruntach rolnych o spadku przekraczającym 10%;
8) na obszarach ochronnych zbiorników wód śródlądowych, w przypadku ich ustanowienia w akcie prawa miejscowego wydanym na podstawie art. 141 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne;
9) na terenach objętych pozostałymi formami ochrony przyrody niewymienionymi w pkt 1, jeżeli osady ściekowe zostały wytworzone poza tymi terenami;
10) na terenach położonych w odległości mniejszej niż 100 m od ujęcia wody, domu mieszkalnego lub zakładu produkcji żywności;
11) na gruntach, na których rosną rośliny sadownicze i warzywa, z wyjątkiem drzew owocowych;
12) na gruntach przeznaczonych pod uprawę roślin jagodowych i warzyw, których części jadalne bezpośrednio stykają się z ziemią i są spożywane w stanie surowym – w ciągu 18 miesięcy poprzedzających zbiory i w czasie zbiorów;
13) na gruntach wykorzystywanych na pastwiska i łąki;
14) na gruntach wykorzystywanych do upraw pod osłonami.
13. Minister właściwy do spraw klimatu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe warunki stosowania komunalnych osadów ściekowych, w tym dawki tych osadów, które można stosować na gruntach, a także zakres, częstotliwość i metody referencyjne badań komunalnych osadów ściekowych i gruntów, na których osady te mają być stosowane, kierując się zasadami ochrony środowiska oraz ochrony gruntów rolnych.
W kontekście powyższych przepisów warto dodać, że od 1 stycznia 2016 roku w Polsce obowiązuje zakaz składowania osadów pościekowych na wysypiskach. Poniżej przybliżę metody przeróbki i unieszkodliwiania osadów. Z uwagi an dużą objętość materiału, poszczególne metody zostaną omówione w oddzielnych folderach.
Generalnie mówiąc o przetwarzaniu osadów pościekowych w celu ich dalszego wykorzystania mamy na myśli ich:
- zagęszczanie
- mechaniczne odwadnianie
- stabilizację
- termiczne suszenie
- spalanie
Procesy zagęszczania, odwadniania i suszenia mają na celu obniżenie objętości osadów, poprzez usunięcie z nich wody. Stabilizacja ma z kolei obniżyć w osadach zawartość związków organicznych, dzięki czemu pozyskuje się cenny biogaz i zmienia skład chemiczny osadów. Osady stabilizowane nie zagniwają, nie wydzielają nieprzyjemnych zapachów, łatwo też się odwadniają. Poniżej przedstawiono przykładowe procesy biologiczne, chemiczne i fizyczne stabilizacji.
Osobnym, pobocznym skutkiem stabilizacji osadów jest często ich higienizacja, a także wzrost właściwości nawozowych. Spalanie osadów jest często metodą ostatecznego ich pozbycia się, jeśli skład chemiczny nie pozwala np. na rolnicze zastosowanie. Przykłady termicznego zagospodarowania osadów ściekowych pokazuje poniższy rys.
(źr. Kierunki zagospodarowania osadów w Polsce po 2013 r. różni autorzy)
