Uzbrojenie gazociągów stanowią wszystkie urządzenia umożliwiające ich prawidłową pracę i eksploatację. Zalicza się do nich:
- urządzenia zaporowe
- rury ochronne
- sączki węchowe
- odwadniacze
- punkty pomiaru ciśnienia
- kompensatory
- inne uzbrojenie
Urządzenia zaporowe, do których zaliczamy kurki i zasuwy, służą do wyłączania określonych odcinków sieci w celu napraw, robót podłączeniowych, remontów i przeglądów. Rodzaj materiału, grubość ścianek, szczegóły konstrukcyjne i rozwiązania poszczególnych urządzeń zaporowych są uzależnione od wymaganego ciśnienia roboczego, temperatury pracy i miejsca zainstalowania.
Według przepisów prawa (§25 Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie 2013r.)
- Sieć gazowa powinna być wyposażona w armaturę zaporową i upustową.
- Armatura zaporowa i upustowa powinny być wykonane z materiałów posiadających odpowiednią wytrzymałość mechaniczną, ciągliwość, udarność oraz mieć konstrukcję umożliwiającą przenoszenie maksymalnych ciśnień i naprężeń mogących wystąpić w poszczególnych elementach i urządzeniach sieci gazowej, w skrajnych temperaturach ich pracy.
- Korpusy armatury zaporowej i upustowej powinny być wykonane ze stali lub staliwa,
- W gazociągu o maksymalnym ciśnieniu roboczym (MOP) do 1,6 MPa włącznie dopuszcza się stosowanie korpusów armatury zaporowej i upustowej z żeliwa sferoidalnego o wydłużeniu nie mniejszym niż 15% i żeliwa ciągliwego o wydłużeniu nie mniejszym niż 12%.
- Materiał korpusów armatury zaporowej i upustowej stosowany do łączenia z gazociągiem metodą spawania powinien spełniać wymagania, o których mowa w § 23 ust. 3.
- W gazociągu z polietylenu dopuszcza się stosowanie armatury zaporowej i upustowej wykonanej z polietylenu. Zakończenie rury upustowej powinno być wykonane ze stali.
- Części armatury zaporowej i upustowej mające kontakt z gazem ziemnym powinny być odporne na jego działanie.
- Armatura zaporowa i upustowa:
- zabudowana w gazociągu budowanym pod powierzchnią jezdni powinna być zabezpieczona przed uszkodzeniem od obciążeń powodowanych naciskami mechanicznymi;
- stosowana do budowy sieci gazowej powinna spełniać wymagania określone w Polskich Normach dotyczących armatury przemysłowej;
- powinna być tak wbudowana w gazociąg, aby przy pełnym zamknięciu całkowicie wstrzymać przepływ gazu ziemnego, a przy pełnym otwarciu zapewnić swobodny i niezakłócony jego przepływ.
- Armatura zaporowa i upustowa stosowana w sieci gazowej o maksymalnym ciśnieniu roboczym (MOP) powyżej 1,6 MPa powinna spełniać wymagania dla armatury stosowanej w rurociągach do przesyłania gazu ziemnego określonej w Polskich Normach dotyczących armatury przemysłowej.
- Armatura zaporowa i upustowa lokalizowana pod powierzchnią terenu w sieci gazowej o maksymalnym ciśnieniu roboczym (MOP) powyżej 1,6 MPa powinna być połączona z gazociągiem za pomocą doczołowych złączy spawanych. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się zastosowanie połączeń kołnierzowych.
w paragrafie 26
Odległości między zespołami armatury zaporowej i upustowej
- Gazociąg o maksymalnym ciśnieniu roboczym (MOP) powyżej 0,5 MPa należy podzielić na odcinki za pomocą armatury zaporowej i upustowej.
- Określając odległość między zespołami armatury zaporowej i upustowej, należy brać pod uwagę średnicę gazociągu, maksymalne ciśnienie robocze (MOP) i czas opróżnienia z gazu ziemnego.
- Odległość między zespołami armatury zaporowej i upustowej nie powinna być większa niż:
- 18,0 km – dla gazociągów usytuowanych w pierwszej klasie lokalizacji;
- 36,0 km – dla gazociągów usytuowanych w drugiej i trzeciej klasie lokalizacji.
Zawory kulowe w sieciach gazowych mogą mieć korpusy wykonane jako spawane, głownie do zabudowy podziemnej oraz jako kołnierzowe. W obu przypadkach korpus malowany jest na kolor żółty.
Fot. zawory kulowe do gazu ręczne bez przekładni, w wersji spawanej i kołnierzowej.
Przy ciśnienia gazu przekraczających 1,6 MPa i średnicach >200mm zaleca się stosować armaturę zaporową wyposażoną w przekładnie zmniejszające siłę otwarcia zaworu.
Fot. Zawory z przekładnią ręczną w wersji spawanej i kołnierzowej.
Oprócz zaworów, na sieciach gazowych stosowane są też żeliwne zasuwy klinowe. Nadają sie one do pracy w niższych temperaturach gazu, do maksymalnie +60C, przy niskich i średnich ciśnieniach. Ich zaleta jest wysoka odporność na korozję. wadą większy moment obrotowy przy otwieraniu i zamykaniu. zasuwy, podobnie jak zawory, mogą mieć wykonanie kołnierzowe, jak i do wspawania w rurociąg gazowy. Przy większych średnicach dostępne są wersje z napędem ręcznym lub elektrycznym
Zasady transportu i montażu
W czasie transportu zasuwy powinny być zabezpieczone przed przemieszczaniem się i obijaniem jedna o drugą. Do transportu zasuw o dużej masie (DN300) stosować wmontowane elementy transportu w postaci śrub z uchem a dla wielkości mniejszych niż DN300 zawiesie taśmowe z zabezpieczeniem przed możliwością obrócenia się armatury. Nie wolno mocować zawiesia do elementów napędowych zasuwy (kółko ręczne, kaptur, podstawa napędu, końcówka wrzeciona) lub do otworów w kołnierzu przyłączeniowym lub do kołnierza przyłączeniowego.
Zasuwy zaleca się przemieszczać w sposób podany niżej:
Rys. zasady transportu zasuw.
Zasuwy zaporowe objęte niniejszą DTR mogą być zabudowane w rurociągach podziemnych lub nadziemnych (poziomych lub pionowych); zasuwy DN250-300 zaleca się montować tylko w rurociągach poziomych , w pozycji pionowej. Zasuwy powinny być tak zamontowane w rurociągu, aby nie były narażone na działanie momentów
zginających od sił w rurociągu. Szczególne warunki montażu powinien określić projektant rurociągu. W przypadku montowania zasuw w rurociągu podziemnym bezpośrednio w gruncie, zaleca się posadowienie zasuwy na fundamencie betonowym lub w studzience – zwłaszcza zasuwy większe.
W przypadku montowania zasuw w rurociągach nadziemnych, w projekcie rurociągu powinny być przewidziane podpory zasuwy lub fundament.
W celu lepszej ochrony przed korozją zewnętrzną zaleca się owinięcie powłoki zasuwy oraz połączeń śrubowych kołnierzy szeroką taśmą izolacyjną ( lub inne zaizolowanie ).
W przypadku montażu podziemnego zamykanie zasuwy odbywa sie przy pomocy teleskopu, zakończonego nasadą do klucza typu „T”. nasada znajduje sie poniżej poziomu terenu i zabezpieczona jest skrzynka uliczna. Schemat takiego rozwiązania pokazuje rys. po lewej.
Zespoły zaporowe
Na gazociągu miejsce odcięcia przepływu gazu zwane jest zespołem zaporowym. Zamocowanie zasuwy gazowej wiąże się bowiem z szeregiem urządzeń towarzyszących wymaganych w przepisach. Wyróżnić przy tym można:
- zespół zaporowy nadziemny
- zespół zaporowy podziemny
Zespół zaporowo-upustowy nadziemny – instalowany jest na gazociągach wysokiego ciśnienia. Cały gazociąg wyprowadzony jest w tym przypadku powyżej poziomu gruntu, na wysokość około 60cm, licząc do osi zasuwy (wymiar a na rys.). Z obu stron zasuwy umieszcza się kurki gazowe upustowe, oraz manometry.
Rys. Zespół zaporowo – upustowy nadziemny 1 – gazociąg stalowy wysokiego ciśnienia 2 – złącze kołnierzowe 3 – manometr 4 – kurek upustowy kulowy 5 – korek upustowy z otworem bocznym 6 – zawór kulowy (rys. Sieci i instalacje gazowe. K. Bąkowski)
Cały zespół powinien być otoczony ogrodzeniem wykonanym z siatki (niepalność).
Zespół zaporowo-upustowy podziemny – stosowany jest dla gazociągów niskiego i średniego ciśnienia. Zespoły zaporowo-upustowe podziemne mogą mieć kurki upustowe umieszczone z obu stron zasuwy, jak na rys. poniżej, lub tylko z jednej strony. W tym drugim przypadku możemy tez mówić o zespole zaporowo-upustowym z upustem lewym L lub prawym P.
Rys. Zespół zaporowo-upustowy podziemny. Ozn. 1-armatura zaporowa, 2- armatura upustowa, 3-rura stalowa do średnicy 65mm ze szwem, >65mm bez szwu, 4-płyta fundamentowa, 5-kołnierz płaski, 6-kołnierz zaślepiający, 7-korek, 8-uszczelka, 9, 10-skrzynki uliczne, 11-śruba z łbem 6-ciokątnym, 12-nakrętka, 13-podkładka, 14-uszczelka, 15-cegła lub bloczek betonowy, 16 – beton